مقدمه
آنالیز ادرار روش تشخیصی مهمی است که برای ارزیابی وضعیت کلی سلامت و شناسایی بیماری‌های زمینه‌ای افراد استفاده می‌شود. آنالیز ادرار شامل ارزیابی چند پارامتر، از جمله رنگ، ظاهر، حجم، پروتئین و اسیدیته است. هر یک از این پارامترها اطلاعات مفیدی درمورد عملکردهای بدن ارائه می‌دهند و به پزشکان کمک می‌کنند تا بیماری‌ها را دقیق‌تر تشخیص بدهند. اینجا، به پارامترهای رنگ، ظاهر، حجم، پروتئین و اسیدیته، می‌پردازیم.
رنگ
رنگ ادرار متغیر بوده و به وضعیت هیدراتاسیون (مقدار آب بدن)، رژیم غذایی و برخی داروها یا بیماری‌ها وابسته است. به‌طورکلی، رنگ زرد برای افرادی که به مقدار کافی آب نوشیده‌اند، طبیعی در نظر گرفته می‌شود. این رنگ به علت حضور رنگدانه اوروکروم، و به میزان کمتر، اوروبیلین و اورواریترین، به وجود می‌آید. بااین‌حال، تغییرات رنگ می‌تواند نشان‌دهنده موارد مختلف زیر باشد:
- بی‌رنگ: ادرار بسیار آبکی و بی‌رنگ ممکن است نشانه مصرف بیش از حد مایعات یا مشکلات کلیوی، دیابت قندی، پلی اوری باشد.
- زرد پررنگ: مصرف کمتر از حد مایعات مهم‌ترین عامل رنگ تیره ادرار است. در این حالت، بدن با تولید ادرار غلیظ، آب را نگه می‌دارد که باعث تیره‌شدن رنگ آن می‌شود.
- قهوه‌ای: برخی از بیماری‌ها مانند اختلالات کبدی، آنمی همولیتیک یا تخریب عضلات، باعث ایجاد رنگ قهوه‌ای در ادرار می‌شوند.
- قرمز یا صورتی: وجود خون در ادرار که هماچوری گفته می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد رنگ قرمز یا صورتی شود که ممکن است نشانه عفونت مجاری ادراری، سنگ کلیه یا حتی بیماری‌های جدی مانند سرطان کلیه یا مثانه باشد.
- نارنجی: مصرف برخی از غذاها یا داروها می‌تواند باعث تغییر رنگ ادرار به نارنجی شود که در برخی از موارد، ممکن است نشانه اختلالات کبدی یا روده‌ای – صفراوی باشد.
ظاهر
ظاهر ادرار به شفافیت یا غلظت آن اشاره دارد. ادرار به طور طبیعی، شفاف یا کمی کدر است، زیرا ادرار تازه تولید شده حاوی نمک‌ها و فرآورده‌هایشان است. بااین‌حال، ادرار کدر می‌تواند نشانه موارد زیر باشد:
کدر: عفونت‌های مجاری ادراری (UTIs) عوامل متداولی برای ظاهر کدر ادرار هستند. عفونت‌های باکتریایی یا قارچی می‌توانند تعداد لوکوسیت‌ها و چربی‌های ادرار را افزایش دهند و باعث غلیظ شدن ادرار می‌شوند.
سفیدِ شیری: ظاهر سفیدِ شیری ادرار می‌تواند به وجود چربی یا لیپیدها در ادرار مرتبط و نشانه مشکلات کلیوی باشد.
حجم
حجم ادرار که دِبی ادرار نیز گفته می‌شود، پارامتر مهمی است که می‌تواند برای ارزیابی وضعیت هیدراتاسیون بدن و عملکرد کلیه اطلاعات مفیدی ارائه کند. معمولاً، یک فرد بالغ به طور میانگین حدود ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌لیتر ادرار در روز تولید می‌کند که بسته به میزان مصرف مایعات و عوامل محیطی، متفاوت است. اندازه‌گیری حجم ادرار در ارزیابی برخی از بیماری‌ها از جمله موارد زیر اهمیت دارد:
- پلی‌یوری: تولید بیش از حد ادرار (بیش از ۲٫۵ لیتر در روز) می‌تواند نشانه دیابت شیرین، دیابت بی‌مزه یا مصرف بیش از حد مایعات باشد.
- الیگوری: کاهش حجم ادرار (کمتر از ۴۰۰ میلی‌لیتر در روز) می‌تواند نشانه خشکی، آسیب (حاد) کلیه باشد.
- انوری: کاهش شدید یا فقدان ادرار (کمتر از ۵۰ میلی‌لیتر در روز) می‌تواند نشانه مشکلات مهم کلیه یا انسداد مجاری ادراری باشد.
پروتئین
پروتئینوری وجود مقادیرِ غیرطبیعیِ پروتئین در ادرار است. به طور طبیعی، تنها مقدار کمی پروتئین در ادرار دیده می‌شود. افزایش میزانِ پروتئین می‌تواند نشانه آسیب یا نارسایی کلیه باشد و تشخیص علت اصلی آن اهمیت دارد. علل شایع پروتئینوری عبارت‌اند از:
بیماری‌های کلیه: بیماری‌هایی مانند گلومرولونفریت، نفروپاتی دیابتی و سندرم نفروتیک می‌توانند باعث افزایش پروتئین در ادرار به علتِ اختلال در فیلتراسیون کلیه شوند.
فشارخون بالا: فشارخون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی کلیه‌ها آسیب برساند و باعث نشت پروتئین شود.
عفونت‌ها: برخی از عفونت‌ها، به‌ویژه در کلیه یا مجاری ادراری، می‌توانند باعث پروتئینوری موقت شوند.
همچنین، علاوه بر این علل، بیماری‌های دیگری نیز می‌توانند باعث بروز پروتئینوری شوند، مانند عوارض دارویی، آمیلوئیدوز، و بیماری‌های التهابی کلیه. در هر صورت، شناسایی دقیق و به موقع علل افزایش پروتئین در ادرار اهمیت بالایی دارد تا بتوان به درمان صحیح آن پرداخت و از ایجاد مشکلات جدی‌تر جلوگیری کرد. پس، در صورت مشاهده تغییر در میزان پروتئین ادراری توصیه می‌شود به متخصص مراجعه کنید.
اسیدیته (pH)
اسیدیته ادرار معیاری است که اسیدی یا قلیایی بودن آن را نشان می‌دهد و تحت‌تأثیر تعادل اسید و باز بدن قرار دارد. اسیدیته طبیعی ادرار از ۴٫۶ تا ۸٫۰ متغیر است و در طول روز با مصرف غذا و عوامل متابولیک کمی تغییر می‌کند.
ادرار اسیدی (pH کمتر از ۷): می‌تواند به علت رژیم غذایی حاوی پروتئین‌های حیوانی، برخی داروها، اختلالات متابولیکی یا بیماری‌هایی مانند کتواسیدوز دیابتیک باشد.
ادرار قلیایی (pH بیشتر از ۷): می‌تواند به علت مصرف رژیم غذایی حاوی میوه‌ها و سبزی‌ها، عفونت‌های مجاری ادراری ناشی از برخی باکتری‌ها، یا اختلالات متابولیکی مانند اسیدوز توبولار کلیه باشد.
نتیجه‌گیری
آنالیز ادرار روش تشخیصی ارزشمندی است که اطلاعات مفیدی درمورد سلامتی افراد ارائه می‌دهد و به شناسایی برخی از بیماری‌ها کمک می‌کند. ارزیابی رنگ، ظاهر، حجم، پروتئین و اسیدیته ادرار، اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت هیدراسیون، عملکرد کلیه و اختلالاتِ احتمالیِ دستگاه ادراری ارائه می‌دهد و پزشکان با استفاده از این اطلاعات، می‌توانند روش درمانی مناسب برای بیماران را انتخاب کنند.
منابع
“Clinical Chemistry: Principles, Techniques, and Correlations” by Michael L. Bishop
Lepowsky E, Ghaderinezhad F, Knowlton S, Tasoglu S. Based assays for urine analysis. Biomicrofluidics. 2017 Sep 1;11(5)
Ryan D, Robards K, Prenzler PD, Kendall M. Recent and potential developments in the analysis of urine: a review. Analytica chimica acta. 2011 Jan 17;684(1-2):17-29.
