آنسفالیت: علل، علائم، تشخیص و درمان

آنسفالیت یک بیماری جدی است که با التهاب مغز مشخص می‌شود. این بیماری می‌تواند افراد در هر سنی را درگیر کند و یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، مانند عوامل ویروسی، باکتریایی و خودایمنی. اینجا به بررسی علل، علائم، تشخیص و گزینه‌های درمانی آنسفالیت خواهیم پرداخت.

علل

آنسفالیت می‌تواند توسط فاکتورهای مختلفی ایجاد شود که عفونت‌های ویروسی شایع‌ترین آنها هستند. ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) عامل تب‌خال و تب‌خال تناسلی، یکی از علل اصلی ویروسی است. سایر ویروس‌ها شامل ویروس واریسلا زوستر (VZV) عامل آبله‌مرغان و زونا، انتروویروس‌ها و آربوویروس‌های منتقل شده توسط حشرات مانند پشه و کنه هستند. عفونت‌های باکتریایی، مانند عفونت‌های ناشی از بیماری لایم (نوعی عفونت اسپیروکتی چندسیستمی است. حداقل سه گونه از جنس بورلیا مانند بورلیا بورگدورفری عامل این بیماری هستند. این عوامل به‌وسیله نیش خانواده سخت‌کنه‌ها (Ixodidae) (نوعی کنه) منتقل می‌شوند. آهو و موش در چرخه این بیماری، بااهمیت هستند. مهم‌ترین علائم بیماری تب، سردرد، خستگی، افسردگی و خارش پوستی هستند.) یا انواع خاصی از باکتری‌ها مانند مایکوپلاسما پنومونیه نیز می‌توانند باعث بروز آنسفالیت شوند. علاوه بر این، موارد نادری از آنسفالیت خودایمنی که در آن سیستم ایمنی به‌اشتباه به مغز حمله می‌کند، نیز گزارش شده است.

علائم

علائم آنسفالیت می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر و بسته به علت زمینه‌ای و سن فرد متفاوت باشد. علائم شایع عبارت‌اند از تب، سردرد، گیجی، خواب‌آلودگی و سفتی گردن. با پیشرفت بیماری، علائم عصبی شدیدتری مانند تشنج، نواقص عصبی کانونی، اختلال هوشیاری و حتی کما می‌توانند بروز کنند. در برخی موارد، بیماران ممکن است تغییرات رفتاری، شخصیتی و مشکلات حافظه را نیز تجربه کنند.

تشخیص

تشخیص آنسفالیت به دلیل طیف متنوعی از علل و علائم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. پزشکان معمولاً با گرفتن شرح‌حال دقیق و انجام یک معاینه فیزیکی کامل درمان را شروع می‌کنند. آزمایش خون برای بررسی علائم عفونت یا التهاب انجام می‌شود. پونکسیون کمری یک ابزار تشخیصی مهم است که به آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) برای بررسی علائم عفونت یا سلول‌های غیرطبیعی کمک می‌کند.
از تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته مانند MRI و CT اسکن نیز برای مشخص‌کردن ساختار مغز و تشخیص هر گونه ناهنجاری استفاده می‌شود. در برخی موارد، الکتروانسفالوگرام (EEG) برای ثبت الگوهای فعالیت مغز انجام می‌شود که می‌تواند در شناسایی تخلیه الکتریکی (electrical discharges) غیرطبیعی در مغز مفید باشد.

درمان

درمان آنسفالیت به علت زمینه‌ای و شدت بیماری بستگی دارد. در موارد آنسفالیت ویروسی، داروهای ضدویروسی برای کنترل عفونت ویروسی و کاهش تأثیر آن بر مغز تجویز می‌شوند. درمان‌های حمایتی، از جمله کنترل درد، ضد تب برای کاهش تب، و مایعات داخل وریدی برای حفظ هیدراتاسیون نیز ضروری‌اند.
برای آنسفالیت باکتریایی، آنتی‌بیوتیک‌ها روش اصلی درمان برای ازبین‌بردن عفونت باکتریایی هستند. در موارد آنسفالیت خودایمنی، ایمونوتراپی، مانند کورتیکواستروئیدها یا ایمونوگلوبولین‌های داخل وریدی، برای سرکوب پاسخ ایمنی استفاده می‌شوند.
در موارد شدید، بیماران نیاز به بستری‌شدن در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه دارند، مخصوصاً اگر عوارضی مانند تشنج یا افزایش فشار داخل جمجمه وجود داشته باشد. توان‌بخشی، از جمله فیزیوتراپی و کاردرمانی، برای برخی از بیماران برای بازیابی عملکرد حرکتی و شناختی ازدست‌رفته آنها ضروری است.

پیشگیری

پیشگیری از آنسفالیت ابتدا شامل انجام اقداماتی برای پیشگیری از عفونت‌هایی است که می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند که شامل واکسیناسیون علیه ویروس‌هایی مانند سرخک، اوریون، سرخجه و واریسلا هستند. روش‌های پیشگیری از نیش پشه و کنه، مانند استفاده از مواد دافع حشرات و پوشیدن لباس‌های محافظ، می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های آربوویروسی کمک کند.

نتیجه‌گیری

آنسفالیت یک بیماری تهدیدکننده زندگی است که نیاز به شناسایی و مداخله سریع دارد. آگاهی از علائم و علل آن می‌تواند به تسهیل تشخیص زودهنگام و درمان مناسب کمک کند. تلاش سازمان بهداشت برای افزایش واکسیناسیون و کنترل عفونت‌های منتقله از طریق ناقلین در کاهش بروز آنسفالیت ضروری است. با پیشرفت تحقیقات، گزینه‌های درمانی و اقدامات پیشگیرانه بهتری در دسترس قرار می‌گیرند و آینده افراد مبتلا به این اختلال عصبی را بیشتر بهبود می‌بخشند.

منابع

Lancaster E. The diagnosis and treatment of autoimmune encephalitis. Journal of Clinical Neurology. 2016 Jan 1;12(1):1-3.