تجمع مایع در حفره‌های بدن می‌تواند نمایانگر بیماری‌ها و آسیب‌شناسی‌های مختلف باشد. دو نوع متداول از مایعاتی که می‌توانند در حفره‌های بدن انباشته شوند ترانسودا و اگزودا (transudate and exudate) هستند. این اصطلاحات به انواع مختلف مایعات با ویژگی‌های متمایز اشاره می‌کنند و آنالیز آزمایشگاهی نقش مهمی در تمایز آنها دارد. درک تفاوت بین ترانسودا و اگزودا می‌تواند به پزشکان در تشخیص دقیق و برنامه‌ریزی درمانی مناسب برای بیماران کمک کند.
ترانسودا
ترانسودا مایعی است که به دلیل عدم تعادل در فشارهای هیدرواستاتیک و انکوتیک در حفره‌های بدن تجمع می‌یابد. این مایع نسبتاً شفاف، فاقد سلول و پروتئین اندک است. ترانسودا معمولاً نتیجه فاکتورهای سیستمیک است که بر پویایی مایعات بدن تأثیر می‌گذارند، مانند نارسایی احتقانی قلب، سیروز کبدی یا بیماری کلیوی. در این شرایط، تغییری در تعادل فشار در سراسر دیواره‌های مویرگی وجود دارد که باعث نشت غیرفعال مایع به داخل حفره‌های بدن می‌شود.
تمایز آزمایشگاهی ترانسودا
آنالیز آزمایشگاهی ترانسودا معمولاً ویژگی‌های زیر را نشان می‌دهد:
- ۱. محتوای پروتئین کم: ترانسودا با غلظت کم پروتئین، معمولاً زیر ۳ گرم در دسی‌لیتر مشخص می‌شود. محتوای کم پروتئین نمایانگر نشت غیرفعال مایع بدون التهاب شدید است.
- ۲. تعداد سلول کم: ترانسودا معمولاً حاوی تعداد کمی سلول، عمدتاً لنفوسیت است. تعداد سلول‌ها معمولاً کمتر از هزار سلول در میکرولیتر است.
- ۳. ظاهر شفاف: ترانسودا به دلیل فقدان محتوای سلولی و پروتئین زیاد بی‌رنگ و نسبتاً شفاف به نظر می‌رسد.
- ۴. مقادیر پایین LDH (لاکتات دهیدروژناز): LDH آنزیمی است که در سلول‌ها یافت می‌شود و مقدار آن به دلیل کمبود مواد سلولی معمولاً در ترانسودا پایین است.
- ۵. وزن مخصوص کم: ترانسودا وزن مخصوص پایینی دارد، معمولاً کمتر از 1.012 که نشان‌دهنده پروتئین اندک آن است.
اگزودا
از سوی دیگر، اگزودا مایعی است که در اثر التهاب یا آسیب بافتی در حفره‌های بدن تجمع می‌یابد. اگزودا بر خلاف ترانسودا، پاسخ فعال بدن به تهدیدات موضعی مانند عفونت، ضربه، بدخیمی یا اختلالات خودایمنی است. اگزودا در مقایسه با ترانسودا، حاوی پروتئین و تعداد سلول‌های التهابی بیشتری است.
تمایز آزمایشگاهی اگزودا
آنالیز آزمایشگاهی اگزودا معمولاً ویژگی‌های زیر را نشان می‌دهد:
- ۱. مقدار پروتئین بالا: اگزودا با غلظت پروتئین بالا، معمولاً بیش از ۳ گرم در دسی‌لیتر مشخص می‌شود. افزایش مقدار پروتئین به دلیل وجود واسطه‌های التهابی و مواد سلولی است.
- ۲. تعداد سلول‌های بالا: اگزودا حاوی تعداد بیشتری سلول، عمدتاً نوتروفیل و سایر سلول‌های التهابی است. تعداد سلول‌ها معمولاً بیشتر از هزار سلول در میکرولیتر است.
- ۳. ظاهر ابری یا کدر: اگزودا به دلیل وجود سلول‌ها و پروتئین‌های التهابی کدر به نظر می‌رسد.
- ۴. افزایش مقدار LDH (لاکتات دهیدروژناز): ازآنجایی‌که اگزودا حاوی تعداد بیشتری سلول التهابی است، معمولاً مقدار LDH آن در مقایسه با ترانسودا افزایش می‌یابد.
- ۵. وزن مخصوص بالا: اگزودا دارای وزن مخصوص بالاتری است که معمولاً بیشتر از 1.020 است که نمایانگر مقدار پروتئین بالاتر آن است.
اهمیت بالینی
تمایز بین ترانسودا و اگزودا برای پزشکان ضروری است؛ زیرا اطلاعات مفیدی در مورد علت اصلی تجمع مایع ارائه می‌دهد. معمولاً ترانسودا با بیماری‌های سیستمیک مانند نارسایی قلبی یا سیروز کبدی همراه است، اما اگزودا با فرایندهای التهابی یا عفونی موضعی مرتبط است. شناسایی دقیق این مایعات با آنالیز آزمایشگاهی، به پزشکان در تدوین برنامه‌های درمانی مناسب کمک می‌کند و شرایط بیمار را بهبود می‌بخشد.
در نتیجه، تمایز آزمایشگاهی بین ترانسودا و اگزودا به آنالیز مقدار پروتئین، تعداد سلول‌ها، ظاهر، مقدار LDH و وزن مخصوص بستگی دارد. این اطلاعات، همراه با تاریخچه بالینی و معاینه فیزیکی بیمار، پزشکان را قادر می‌سازد تا بیماران دچار تجمع مایع را به طور مؤثر تشخیص داده و درمان کنند. شناسایی زودهنگام و دقیق این مایعات در انجام مداخلات پزشکی به‌موقع و مناسب، بسیار مهم است.
منابع
Burgess LJ, Maritz FJ, Taljaard JF. Comparative analysis of the biochemical parameters used to distinguish between pleural transudates and exudates. Chest. 1995 Jun 1;107(6):1604-9.
du Preez K. Effusion fluid analysis: transudates and exudates.
