واکسیناسیون یک مداخله پزشکی با هدف ایجاد ایمنی در برابر بیماری‌های عفونی است. کل فرایند از قبل از واکسیناسیون تا پس از واکسیناسیون شامل چند مرحله است که در مجموع آن را «دوره واکسیناسیون» می‌نامند.
آماده‌سازی قبل از واکسیناسیون
1. تحقیق و توسعه: واکسن باید قبل از اینکه در دسترس عموم قرار گیرد، توسعه یافته و آزمایش شود. معمولاً این کار سال‌ها طول می‌کشد و شامل مراحل کارآزمایی‌های بالینی است.
2. تأییدیه: واکسن‌ها باید توسط سازمان‌های بهداشتی مرتبط، مانند FDA در آمریکا یا EMA در اتحادیه اروپا تأیید شوند.
3. زمان‌بندی: قبل از واکسیناسیون، افراد معمولاً باید یک قرار ویزیت با پزشک بگذارند که می‌تواند به سن، شغل یا فاکتورهای خطر بستگی داشته باشد.
4. رضایت آگاهانه: معمولاً قبل از تزریق واکسن، باید یک فرم رضایت آگاهانه را بخوانید و امضا کنید که خطرات و فواید آن را توضیح می‌دهد.
واکسیناسیون
1. آماده سازی: کادر درمان یا بهداشت واکسن را آماده کرده و محل تزریق را استریل می‌کنند.
2. تجویز: واکسن معمولاً از طریق عضلات یا زیر جلدی تجویز می‌شود. برخی از واکسن‌ها ممکن است نیاز به تجویز خوراکی یا استنشاقی داشته باشند.
3. مستندات: اطلاعات مربوط به واکسن، مانند نوع، شماره دسته و تاریخ مصرف، ثبت می‌شود. این اطلاعات ممکن است در کارت واکسیناسیون نوشته شده و به فرد داده شود.
دوزهای متعدد
بسیاری از واکسن‌ها برای مؤثربودن نیاز به تجویز دوزهای متعدد دارند:
1. دوز اولیه: اولین دوز با هدف قرار دادن سیستم ایمنی در معرض آنتی ژن است.
2. دوز(های) بوستر (یادآور): ممکن است برای تقویت پاسخ ایمنی اولیه به دوزهای اضافی نیاز باشد.
3. فاصله زمانی: زمان بین دوزها بسته به واکسن متفاوت است. ممکن است بین دوزها هفته‌ها یا حتی ماه‌ها فاصله نیاز باشد.
فالوآپ و پیگیری
1. عوارض جانبی: هر گونه عوارض جانبی یا واکنش‌های نامطلوب، در محل انجام واکسیناسیون یا با پیگیری، کنترل می‌شود.
2. بررسی ایمنی: برخی از واکسن‌ها ممکن است نیاز به آزمایش‌های سرولوژیک برای تایید ایمنی داشته باشند.
3. تجویز مداوم بوسترها: برخی از واکسن‌ها، مانند واکسن آنفولانزا، فصلی هستند و نیاز به تجویز سالانه دارند. برخی دیگر ممکن است پس از چند سال به بوستر نیاز داشته باشند.
بعد از واکسیناسیون
1. فالوآپ سلامت عمومی: اطلاعات در مورد میزان و اثربخشی واکسیناسیون به طور مداوم پایش و مطالعه می‌شوند.
2. ایمنی جمعی (گله‌ای): وقتی بخش زیادی از یک جامعه واکسینه می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد ایمنی گله‌ای شود و در نتیجه از کسانی که نمی‌توانند واکسینه شوند محافظت می‌کند.
نکات مهم
• موارد منع مصرف: برخی افراد ممکن است به دلیل آلرژی، اختلالات سیستم ایمنی، یا سایر بیماری‌ها برای واکسیناسیون مناسب نباشند.
• سفر و شغل: برخی از واکسن‌ها برای مشاغل خاص یا برای سفر به کشورهای خاص اجباری هستند.
با در دسترس قرارگرفتن تحقیقات و اطلاعات جدید، اطلاعات پیرامون واکسن‌ها همیشه در حال تغییر است.
منابع
DeLegge A, Hunzinger K, Khatri R, Munir K. An epidemic model with a multistage vaccine. Bull Math Biol. 2015 Mar;77(3):499-513. doi: 10.1007/s11538-015-0069-5. Epub 2015 Feb 20. PMID: 25698086.
Jaberi-Douraki M, Moghadas SM. Optimal control of vaccination dynamics during an influenza epidemic. Math Biosci Eng. 2014 Oct;11(5):1045-63. doi: 10.3934/mbe.2014.11.1045. PMID: 25347806.
Tate J, Aguado T, Belie J, Holt D, Karafillakis E, Larson HJ, Nye S, Salisbury D, Votta M, Wait S. The life-course approach to vaccination: Harnessing the benefits of vaccination throughout life. Vaccine. 2019 Oct 16;37(44):6581-6583. doi: 10.1016/j.vaccine.2019.09.016. Epub 2019 Sep 23. PMID: 31558327.
