لوپوس یا لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، یک بیماری خودایمنی مزمن است که می‌تواند بخش‌های مختلف بدن از جمله پوست، مفاصل، کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها، مغز، سلول‌های خونی و غیره را درگیر کند. در لوپوس، سیستم ایمنی به‌اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم حمله می‌کند که باعث بروز التهاب و آسیب بدن می‌شود. علت اصلی لوپوس به طور کامل شناخته نشده، اما ترکیبی از فاکتورهای ژنتیکی، محیطی و هورمونی احتمالاً در بروز آن نقش دارند.
لوپوس می‌تواند با طیف وسیعی از علائم مشخص شود و شدت آن می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد. برخی از علائم شایع لوپوس عبارت‌اند از:
- خستگی
- درد و تورم مفاصل
- بثورات پوستی، معمولاً به شکل «پروانه» روی گونه‌ها و بینی
- حساسیت به نور (افزایش حساسیت به نور خورشید)
- پدیده رینود (سفید یا آبی شدن انگشتان دست‌وپا در پاسخ به سرما یا استرس)
- زخم‌های دهان یا بینی
- مشکلات کلیوی
- درد قفسه سینه و التهاب قلب یا ریه‌ها
- علائم عصبی، مانند تشنج یا مشکلات شناختی
- اختلالات خونی، مانند کم‌خونی یا تعداد پلاکت پایین
تشخیص لوپوس می‌تواند پیچیده باشد؛ زیرا علائم آن با علائم سایر بیماری‌ها هم‌پوشانی دارد. پزشکان معمولاً از ترکیبی از ارزیابی بالینی، سابقه‌ی پزشکی، معاینه فیزیکی و تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص استفاده می‌کنند. مارکر قطعی‌ای برای تشخیص لوپوس وجود ندارد، اما از آزمایش‌های خون و معیارهای خاصی برای کمک به تشخیص آن استفاده می‌شود.
برخی از مارکرهای رایج
- آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای (ANA): این آنتی‌بادی‌ها در افراد مبتلا به لوپوس وجود دارند. تست ANA مثبت مارکر لوپوس است، اما تأییدکننده آن نیست.
- آنتی‌بادی‌های ضد DNA: این آنتی‌بادی‌ها به طور اختصاصی DNA را هدف قرار می‌دهند و در افراد مبتلا به لوپوس، به‌ویژه در افرادی که درگیری کلیه دارند، یافت می‌شوند.
- آنتی‌بادی‌های Anti-Sm: این آنتی‌بادی‌ها پروتئین Sm موجود در هسته سلول را هدف قرار می‌دهند. وجود آنها یک مارکر اختصاصی برای لوپوس در نظر گرفته می‌شود.
- آنتی‌بادی‌های Anti-Ro/SSA و Anti-La/SSB: این آنتی‌بادی‌ها با بثورات پوستی مرتبط هستند و در افراد مبتلا به لوپوس دیده می‌شوند.
- مقدار کمپلمان: مقادیر پایین برخی از پروتئین‌های کمپلمان در خون می‌تواند نشان‌دهنده وجود لوپوس باشند. پروتئین‌های کمپلمانی که بیشتر در آزمایش مشخص می‌شوند C3 و C4 هستند. پروتئین‌های کمپلمان بخشی از سیستم ایمنی هستند و در التهاب و پاسخ‌های ایمنی نقش دارند. بررسی مقادیر C3 و C4 می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد این بیماری ارائه دهد.
در لوپوس، مقادیر کمپلمان نوسان داشته و مقادیر پایین C3 و C4 می‌تواند نمایانگر این بیماری باشد. اما توجه به این نکته مهم است که مقادیر کم کمپلمان منحصر به لوپوس نیست و در بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شود؛ بنابراین، آزمایش کمپلمان می‌تواند در ارزیابی وجود لوپوس مفید باشد و معمولاً در ترکیب با سایر معیارها و آزمایش‌های تشخیصی به کار می‌رود. - سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) و پروتئین واکنشی سی (CRP): این مارکرهای التهابی می‌توانند در لوپوس افزایش یابند.
برخی از آزمایش‌های رایج مورداستفاده در تشخیص لوپوس
- آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای (ANA): این آنتی‌بادی‌ها در افراد مبتلا به لوپوس وجود دارند. تست ANA مثبت مارکر لوپوس است، اما تأییدکننده آن نیست.
- آنتی‌بادی‌های ضد DNA: این آنتی‌بادی‌ها به طور اختصاصی DNA را هدف قرار می‌دهند و در افراد مبتلا به لوپوس، به‌ویژه در افرادی که درگیری کلیه دارند، یافت می‌شوند.
- آنتی‌بادی‌های Anti-Sm: این آنتی‌بادی‌ها پروتئین Sm موجود در هسته سلول را هدف قرار می‌دهند. وجود آنها یک مارکر اختصاصی برای لوپوس در نظر گرفته می‌شود.
- آنتی‌بادی‌های Anti-Ro/SSA و Anti-La/SSB: این آنتی‌بادی‌ها با بثورات پوستی مرتبط هستند و در افراد مبتلا به لوپوس دیده می‌شوند.
- مقدار کمپلمان: مقادیر پایین برخی از پروتئین‌های کمپلمان در خون می‌تواند نشان‌دهنده وجود لوپوس باشند. پروتئین‌های کمپلمانی که بیشتر در آزمایش مشخص می‌شوند C3 و C4 هستند. پروتئین‌های کمپلمان بخشی از سیستم ایمنی هستند و در التهاب و پاسخ‌های ایمنی نقش دارند. بررسی مقادیر C3 و C4 می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد این بیماری ارائه دهد.
در لوپوس، مقادیر کمپلمان نوسان داشته و مقادیر پایین C3 و C4 می‌تواند نمایانگر این بیماری باشد. اما توجه به این نکته مهم است که مقادیر کم کمپلمان منحصر به لوپوس نیست و در بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شود؛ بنابراین، آزمایش کمپلمان می‌تواند در ارزیابی وجود لوپوس مفید باشد و معمولاً در ترکیب با سایر معیارها و آزمایش‌های تشخیصی به کار می‌رود. - سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) و پروتئین واکنشی سی (CRP): این مارکرهای التهابی می‌توانند در لوپوس افزایش یابند.
برخی از آزمایش‌های رایج مورداستفاده در تشخیص لوپوس - آزمایش خون
- تست آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای (ANA): این تست یکی از آزمایش‌های اولیه برای تشخیص لوپوس است. آنتی‌بادی‌های ANA در بیماران لوپوس وجود دارد. این آزمایش شامل گرفتن نمونه خون و بررسی وجود این آنتی‌بادی‌ها در آن است.
- تست آنتی‌بادی ضد DNA: این آزمایش به طور اختصاصی به دنبال آنتی‌بادی‌هایی است که DNA را هدف قرار می‌دهند. این تست می‌تواند به تأیید تشخیص لوپوس کمک کند، به‌خصوص در مواردی که کلیه‌ها درگیر هستند.
- تست آنتی‌بادی ضد Sm: این تست آنتی‌بادی‌ها را علیه پروتئین موجود در هسته سلول تشخیص می‌دهد. وجود آنتی‌بادی‌های ضد Sm برای لوپوس بسیار اختصاصی است.
- تست آنتی‌بادی Anti-Ro/SSA و Anti-La/SSB: این تست‌ها آنتی‌بادی‌های مرتبط با بثورات پوستی خاص و سایر علائم دیده شده در لوپوس را شناسایی می‌کنند.
- مقادیر کمپلمان (C3 و C4): مقادیر پایین پروتئین‌های کمپلمان C3 و C4 می‌تواند نمایانگر وجود لوپوس باشد، اما می‌تواند تحت‌تأثیر فاکتورهای دیگری نیز قرار گیرد.
- شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش به ارزیابی سطح گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها کمک می‌کند. تغییرات آنها را می‌توان در لوپوس مشاهده کرد.
- بیوپسی پوست و کلیه
- در برخی موارد، بیوپسی پوست می‌تواند برای بررسی وجود بثورات یا ضایعات لوپوس انجام شود.
- بیوپسی کلیه می‌تواند اطلاعاتی در مورد درگیری کلیه در نفریت لوپوس (یک عارضه شایع لوپوس که بر کلیه‌ها تأثیر می‌گذارد)، ارائه دهد.
- تصویربرداری
- روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سونوگرافی یا ام‌آرآی می‌توانند برای ارزیابی درگیری مفاصل یا اندام‌ها استفاده شود.
- معیارهای تشخیص لوپوس
- کالج آمریکایی روماتولوژی (ACR) معیارهایی را برای کمک به تشخیص لوپوس ارائه داده است. این معیارها نتایج مختلف بالینی و آزمایشگاهی را در نظر می‌گیرند.
در پایان توجه به این نکته ضروری است که تشخیص لوپوس بر اساس ترکیبی از علائم بالینی و نتایج آزمایش‌ها قطعی می‌گردد.
منابع
Lahita RG, Tsokos G, Buyon JP, Koike T, editors. Systemic lupus erythematosus. Academic Press; 2010 Oct 29.
Caielli S, Wan Z, Pascual V. Systemic lupus erythematosus pathogenesis: interferon and beyond. Annual Review of Immunology. 2023 Apr 26;41:533-60.
Lazar S, Kahlenberg JM. Systemic lupus erythematosus: new diagnostic and therapeutic approaches. Annual review of medicine. 2023 Jan 27;74:339-52.
