مقدمه
میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) حجم پلاسمایی است که در هر دقیقه از گلومرول نفرون‌های موجود در کلیه عبور می‌کند. مارکر مهمی از عملکرد کلیه و سلامت کلی بدن است. این فاکتور میزانی را اندازه می‌گیرد که کلیه‌ها از خون، مواد زائد و اضافی را فیلتر می‌کنند و باعث می‌شود این مواد زائد به‌وسیله ادرار دفع شوند. GFR شاخص مهمی در تشخیص و پیگیری اختلالات کلیه و بیماری مزمن کلیه (CKD) می‌باشد. اینجا ، به اهمیت GFR، چگونگی اندازه‌گیری و اهمیت آن در ارزیابی سلامت افراد می‌پردازیم.
اهمیت GFR
- ۱. ارزیابی عملکرد کلیه: GFR بهترین شاخص کلی عملکرد کلیه می‌باشد. مقدار طبیعی GFR نشان‌دهنده این است که کلیه‌ها خون را به‌خوبی فیلتر می‌کنند و مواد زائد را از بین می‌برند. هنگامی که GFR کاهش می‌یابد، نمایانگر نقص عملکرد کلیه است که می‌تواند باعث بروز بیماری‌های کلیه مانند CKD شود.
- ۲. شناسایی زودهنگام بیماری کلیه: کاهش GFR می‌تواند قبل از ظهور هرگونه علامت ناشی از بیماری کلیه رخ دهد. پزشکان با کنترل منظم میزان GFR، می‌توانند بیماری کلیه را در مراحل ابتدایی تشخیص دهند که این امر امکان مداخله و درمان به‌موقع را فراهم می‌کند. شناسایی زودهنگام می‌تواند پیشرفت بیماری کلیه را کُند نماید و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند.
- ۳. پیگیری پیشرفت بیماری: برای افرادی که بیماری CKD برای آنها تشخیص‌داده‌شده، پیگیری GFR برای ارزیابی پیشرفت بیماری ضروری است. با این کار پزشکان شدت اختلال کلیه را مشخص می‌کنند و می‌توانند بهتر درباره گزینه‌های درمانی، از جمله مصرف دارو، تغییرات رژیم غذایی یا دیالیز تصمیم بگیرند.
- ۴. تنظیم دوز دارو: GFR در تعیین دوز مناسب برخی داروها نیز بسیار مهم است. داروهایی که توسط کلیه‌ها دفع می‌شوند، ممکن است نیاز به تنظیم دوز داشته باشند که بر اساس GFR بیمار محاسبه می‌شود تا از تجمع دارو و بروز سمیت آن جلوگیری شود.
اندازه‌گیری GFR
روش استاندارد طلایی برای اندازه‌گیری GFR از طریق یک روش تهاجمی به نام کلیرانس اینولین (inulin clearance) است. اما به دلیل پیچیدگی و تهاجمی بودن این روش، برای مصارف معمول بالینی به کار نمی‌رود؛ بنابراین، GFR تخمینی (eGFR) بیشتر در محیط‌های بالینی استفاده می‌شود. eGFR با معادلاتی محاسبه می‌شود که متغیرهایی مانند مقدار کراتینین سرم، سن، جنس و نژاد را در نظر می‌گیرد.
معادله اصلاح رژیم غذایی در بیماری کلیوی (MDRD) و معادله همکاری اپیدمیولوژی بیماری مزمن کلیه (CKD-EPI) دو فرمول متداول برای تخمین GFR هستند. این فرمول‌ها روشی سریع و غیرتهاجمی برای ارزیابی عملکرد کلیه هستند و در پرونده‌های پزشکی الکترونیکی برای استفاده روزمره به کار می‌روند.
عوامل مؤثر بر GFR
چند فاکتور بر روی اندازه‌گیری‌های GFR تأثیرگذار هستند و توجه به آنها هنگام تفسیر نتایج از اهمیت بالایی برخوردار است:
- ۱. سن: GFR با گذشت زمان به طور طبیعی کاهش می‌یابد. هرچه افراد مسن‌تر می‌شوند، عملکرد کلیه‌ها به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند که موجب کاهش GFR می‌شود.
- ۲. توده عضلانی: فرمول‌های ارزیابی GFR، مانند MDRD و CKD-EPI، بر مقادیر سرمی کراتینین متکی هستند که متأثر از توده عضلانی می‌باشد. افراد دارای توده عضلانی بیشتر می‌توانند مقادیر بالاتری از کراتینین داشته باشند که موجب تخمین بیش از حد GFR می‌شود.
- ۳. بعضی از بیماری‌ها: بعضی از بیماری‌ها مانند نارسایی قلبی و بیماری‌های حاد موقتاً بر سطوح GFR تأثیر می‌گذارند. کم‌آبی بدن نیز می‌تواند باعث افزایش موقتی کراتینین سرم شود که باعث کاهش موقتی GFR می‌گردد.
نتیجه‌گیری
میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) پارامتری مهم برای ارزیابی عملکرد کلیه و سلامت کلی بدن است. این فاکتور به ارزیابی و درمان سریع بیماری کلیه کمک می‌کند تا پزشکان بتوانند به‌موقع مداخله و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کنند. اگرچه روش‌های تهاجمی مانند کلیرانس اینولین بهترین روش اندازه‌گیری GFR است، اما محاسبه GFR با استفاده از فرمول‌هایی مانند MDRD و CKD-EPI جایگزینی عملی و غیرتهاجمی برای استفاده روزمره در بیمارستان‌ها هستند. درک GFR و اهمیت آن، هم به پزشکان و هم به بیماران، کمک می‌کند اقدامات پیشگیرانه‌ای در حفظ سلامت کلیه و کل بدن اتخاذ کنند.
منابع
- Levey AS, Inker LA. Assessment of glomerular filtration rate in health and disease: a state of the art review. Clinical Pharmacology & Therapeutics. 2017 Sep;102(3):405-19.
- Levey AS, Coresh J, Tighiouart H, Greene T, Inker LA. Measured and estimated glomerular filtration rate: current status and future directions. Nature Reviews Nephrology. 2020 Jan;16(1):51-64.
