گرانولوماتوز وگنر که با نام واسکولیت گرانولوماتوز نیز شناخته می‌شود، یک اختلال خودایمنی نادر و جدی است که ابتدا رگ‌های خونی کوچک و متوسط بدن را درگیر می‌کند. اکنون این بیماری بیشتر گرانولوماتوز همراه با پلی‌آنژیت (GPA) نامیده می‌شود تا با وگنر اشتباه گرفته نشود. GPA نوعی واسکولیت است که در گروهی از بیماری‌ها با التهاب رگ‌های خونی مشخص می‌شوند.
اتیولوژی و پاتوژنز
گفته می‌شود GPA یک اختلال خودایمنی است، یعنی سیستم ایمنی به‌اشتباه به بافت‌های سالم حمله می‌کند. علت دقیق آن به‌خوبی شناخته نشده، اما تصور می‌شود که فاکتورهای ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
تظاهرات بالینی
GPA می‌تواند اندام‌های مختلف بدن را درگیر کند، اما معمولاً دستگاه تنفسی، کلیه‌ها و رگ‌های خونی را درگیر می‌کند.
• علائم تنفسی اغلب شامل سینوزیت مزمن، احتقان بینی، خونریزی بینی و در نهایت درگیری ریه هستند که موجب سرفه، تنگی نفس و درد قفسه سینه می‌شوند.
• درگیری کلیه می‌تواند موجب گلومرولونفریت شود که باعث وجود خون در ادرار، پروتئینوری و اختلال در عملکرد کلیه شود.
• علائم عمومی شامل خستگی، کاهش وزن، تب و درد مفاصل هستند.
التهاب گرانولوماتوز
• یکی از ویژگی‌های GPA تشکیل گرانولوم‌ها است که دسته‌های کوچکی از سلول‌های ایمنی هستند که در محل‌های التهاب جمع می‌شوند.
• این گرانولوم‌ها می‌توانند به رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف آسیب برسانند و موجب عوارض در اندام‌های مختلف شوند.
تشخیص
• تشخیص GPA چالش‌برانگیز است؛ زیرا علائم آن می‌تواند مشابه بیماری‌های دیگر باشد. تشخیص معمولاً شامل ترکیبی از ارزیابی بالینی، آزمایش‌های خون (مانند ANCA یا آنتی‌بادی‌های سیتوپلاسمی ضد نوتروفیل)، تصویربرداری و گاهی بیوپسی از بافت‌های آسیب‌دیده است.
اطلاعات بیشتری در مورد این آزمایش‌های تشخیصی خون:
• c-ANCA (آنتی‌بادی‌های سیتوپلاسمی ضد نوتروفیل سیتوپلاسمی):
• c-ANCA اختصاصی‌تر از دو نوع ANCA برای GPA است. این ماده علیه پروتئینی به نام پروتئیناز 3 (PR3) که در سیتوپلاسم نوتروفیل‌ها (نوعی گلبول سفید خون) یافت می‌شود، عمل می‌کند.
• در GPA، آنتی‌بادی‌های c-ANCA PR3 را هدف قرار می‌دهند که موجب تشکیل کمپلکس‌های ایمنی می‌شود. این کمپلکس‌ها به التهاب و آسیب به دیواره رگ‌های خونی کمک می‌کنند.
• p-ANCA (آنتی‌بادی‌های سیتوپلاسمی ضد نوتروفیل دور هسته‌ای):
• p-ANCA به‌اندازه c-ANCA برای GPA اختصاصی نیست و پروتئین متفاوتی به نام میلوپراکسیداز (MPO) را هدف قرار می‌دهد که در ناحیه دور هسته‌ای نوتروفیل‌ها قرار دارد.
• p-ANCA برای GPA کمتر اختصاصی است و می‌تواند با سایر بیماری‌های خودایمنی، مانند پلی آنژیت میکروسکوپی (MPA) و گرانولوماتوز ائوزینوفیلیک همراه با پلی آنژیت (EGPA) مرتبط باشد؛ بنابراین، نتیجه مثبت p-ANCA به‌تنهایی برای تشخیص GPA کافی نیست.
• تفسیر نتایج این آزمایش‌های خون ANCA می‌تواند پیچیده باشد، زیرا c-ANCA و p-ANCA هر دو می‌توانند در بیماری‌های خودایمنی مختلف وجود داشته باشند. اما معمولاً، سناریوهای زیر در تشخیص GPA مطرح می‌گردند:
• c-ANCA مثبت: نتیجه مثبت تست c-ANCA، مخصوصاً در حضور علائم بالینی سازگار، به‌خوبی تشخیص GPA را تأیید می‌کند. اما معمولاً، برای تأیید تشخیص و ارزیابی شدت بیماری، به ارزیابی‌های بیشتری نیاز است.
• p-ANCA مثبت: نتیجه مثبت p-ANCA برای GPA کمتر اختصاصی است، اما احتمال وجود سایر واسکولیت‌های مرتبط با ANCA مانند MPA یا EGPA را نیز نشان دهد. ارزیابی بالینی و آزمایش‌های تشخیصی بیشتری برای افتراق این بیماری‌ها ضروری است.
• هر دو c-ANCA و p-ANCA مثبت: در برخی موارد، هر دو c-ANCA و p-ANCA به‌صورت هم‌زمان شناسایی می‌شوند که. می‌تواند تشخیص را چالش‌برانگیزتر کند و نیاز به ارزیابی دقیق توسط روماتولوژیست یا سایر متخصصان آشنا با واسکولیت دارد.
• توجه کنید که تست ANCA یک روش تشخیصی مفید است، اما تنها روش تشخیص GPA نیست. ارزیابی بالینی، شامل سابقه پزشکی کامل، معاینه فیزیکی، تصویربرداری و گاهی بیوپسی از بافت‌های آسیب‌دیده، برای تشخیص دقیق و ارزیابی شدت بیماری ضروری است.
درمان
• GPA یک بیماری جدی است که نیاز به درمان سریع و تهاجمی برای سرکوب پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی دارد.
• معمولاً داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، مانند کورتیکواستروئیدها و داروهایی مانند سیکلوفسفامید یا ریتوکسیماب، برای کاهش التهاب و کنترل پاسخ خودایمنی تجویز می‌شوند.
• درمان نگهدارنده طولانی‌مدت با داروهایی مانند آزاتیوپرین یا متوترکسات برای جلوگیری از عود و مدیریت بیماری ضروری است.
بیماران مبتلا به GPA به کنترل و پیگیری طولانی‌مدت برای مدیریت بیماری، داروها و رفع عوارض جانبی احتمالی نیاز دارند.
توجه کنید که اصطلاح گرانولوماتوز وگنر تا حد زیادی با گرانولوماتوز با پلی‌آنژیت در متون پزشکی جایگزین شده تا به تلاش دکتر فردریش وگنر احترام گذاشته شود و درعین‌حال نیاز به نام دقیق‌تر و جامع‌تری برای این بیماری بود.
پیش‌آگهی
• تشخیص زودهنگام و درمان به‌شدت پیش‌آگهی را برای افراد دارای GPA بهبود بخشیده است. GPA بدون درمان، می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
• برخی از افراد ممکن است عود را تجربه کنند و سیر بیماری متغیر است.
عوارض
عوارض GPA می‌تواند شامل نارسایی کلیه، آسیب ریه، کاهش شنوایی (به دلیل درگیری گوش) و سایر آسیب‌های اندام باشد.
منابع
Lakhani DA, Balar AB, Adelanwa A, Gross A, Mohamed R, Smith KT, Kim C. Granulomatosis with polyangiitis: A case report and brief review of literature. Radiol Case Rep. 2021 Sep 5;16(11):3445-3450. doi: 10.1016/j.radcr.2021.08.028. Erratum in: Radiol Case Rep. 2023 Jan 24;18(3):1394-1395. PMID: 34527120; PMCID: PMC8429614.
Yaseen K, Mandell BF. ANCA associated vasculitis (AAV): a review for internists. Postgrad Med. 2023 Jan;135(sup1):3-13. doi: 10.1080/00325481.2022.2102368. Epub 2022 Jul 21. PMID: 35831990.
Jariwala MP, Laxer RM. Primary Vasculitis in Childhood: GPA and MPA in Childhood. Front Pediatr. 2018 Aug 16;6:226. doi: 10.3389/fped.2018.00226. PMID: 30167431; PMCID: PMC6107029.
