آزمایش انعقادی PT (زمان پروترومبین) تستی است که برای ارزیابی توانایی لخته شدن خون انجام می‌شود و آزمایشی مهم در پزشکی، مخصوصاً بررسی و کنترل بیماران تحت درمان با داروهای ضد انعقاد (داروهای رقیق کننده خون) و ارزیابی اختلالات لخته شدن خون است. اینجا در مورد آزمایش PT، اهمیت و عوامل مؤثر بر آن توضیح می‌دهیم:
روش انجام آزمایش
در آزمایش PT، نمونه خون بیمار گرفته می‌شود و با ماده‌ای به نام ترومبوپلاستین و یون‌های کلسیم مخلوط و مدت زمان لخته شدن خون بر حسب ثانیه اندازه گیری می‌شود.
اهمیت انجام آزمایش
- بررسی داروهای ضد انعقاد: PT معمولاً برای بررسی بیمارانی که داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین یا کومادین مصرف می‌کنند استفاده می‌شود. این داروها برای جلوگیری از لخته شدن بیش از حد خون تجویز می‌شوند و آزمایش PT کمک می‌کند مطمئن شویم که دوز دارو در محدوده درمانی قرار دارد. اگر زمان PT خیلی طولانی باشد، نشان می‌دهد که خون به درستی لخته نمی‌شود که این امر می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد. از طرف دیگر اگر زمان PT خیلی کوتاه باشد، نشان دهنده خطر بالاتر تشکیل لخته خون است.
- اختلالات انعقادی: PT برای تشخیص اختلالات انعقادی مانند هموفیلی یا بیماری کبدی نیز انجام می‌شود. در این شرایط، لخته شدن خون ممکن است بیش از حد طبیعی طول بکشد و خطر خونریزی را افزایش دهد.
- ارزیابی قبل از عمل: جراحان انجام آزمایش PT را قبل از جراحی برای ارزیابی خطر خونریزی بیمار حین و بعد از عمل درخواست می‌کنند.
- عملکرد کبد: از آنجایی که کبد بسیاری از پروتئین‌های لازم برای لخته شدن خون را تولید می‌کند، آزمایش PT می‌تواند به ارزیابی عملکرد کبد کمک کند. بیماری کبدی می‌تواند باعث بروز اختلال در لخته شدن خون و در نتیجه زمان PT طولانی شود.
عوامل مؤثر بر PT
• داروها: همانطور که قبلاً گفتیم، داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین می‌توانند به شدت روی نتایج PT تأثیر بگذارند و باعث افزایش PT شوند. سایر داروها مانند هپارین یا برخی آنتی بیوتیک ها نیز ممکن است بر زمان PT مؤثر باشند و باعث کاهش آن شوند.
• عملکرد کبد: بیماری‌های کبدی، همچون سیروز و هپاتیت، می‌توانند توانایی کبد در تولید فاکتورهای لخته‌کننده را مختل کنند که باعث طولانی شدن زمان PT می‌شود.
• مقدار ویتامین K: ویتامین K برای لخته شدن خون ضروری است و کمبود آن می‌تواند بر نتایج PT تأثیر بگذارد. وارفارین با تداخل در متابولیسم ویتامین K عمل می‌کند. کمبود ویتامین K می‌تواند زمان PT را افزایش دهد.
• ژنتیک: اختلالات انعقادی ارثی، مانند هموفیلی، می توناند باعث PT غیرطبیعی یعنی کاهش آن شوند.
• رژیم غذایی: رژیم غذایی غنی از ویتامین K می‌تواند بر نتایج PT یعنی کاهش آن تأثیر بگذارد زیرا ویتامین K در تولید فاکتور لخته خون نقش دارد.
• سن و جنسیت: زمان PT می‌تواند با سن و جنسیت متفاوت باشد. برای مثال، طبیعی است که زمان PT در افراد مسن‌تر کمی بیشتر باشد.
INR
INR (نسبت نرمال شده بین المللی) یک اندازه گیری استاندارد برای ارزیابی توانایی لخته شدن خون است و بیمارانی را که داروی ضد انعقادی مانند وارفارین دریافت می‌کنند، کنترل می‌کند. INR نتایج آزمایش PT را استاندارد می کند و امکان مقایسه و تفسیر وضعیت لخته شدن افراد را بدون توجه به روش آزمایش انجام شده فراهم می کند. مقدار بالای INR نشان می دهد که خون نازک است و زمان بیشتری برای لخته شدن می‌خواهد که می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد. اما مقدار INR پایین نشان می دهد که خون خیلی سریع لخته می شود و خطر تشکیل لخته را افزایش می دهد.
به صورت خلاصه، تست انعقادی PT روشی ضروری در ارزیابی عملکرد لخته شدن، بررسی داروهای ضد انعقاد، تشخیص اختلالات لخته شدن خون و ارزیابی عملکرد کبد است. عوامل مختلفی از جمله داروها، عملکرد کبد، سطح ویتامین K، ژنتیک، رژیم غذایی، سن و جنسیت بر آن تأثیر می‌گذارند. تفسیر دقیق نتایج PT برای سلامت انسان و اتخاذ تصمیمات پزشکی آگاهانه ضروری است.
منابع
Roshal M, Gil MR. Prothrombin time. InTransfusion medicine and hemostasis 2019 Jan 1 (pp. 773-777). Elsevier. Poller L. Prothrombin time (PT). InLaboratory Techniques in Thrombosis—a Manual 1999 (pp. 45-61). Dordrecht: Springer Netherlands.
Riley RS, Rowe D, Fisher LM. Clinical utilization of the international normalized ratio (INR). Journal of clinical laboratory analysis. 2000;14(3):101-14.
