بیماری‌های مقاربتی (STDs) شامل انواع عفونت‌هایی است که بیشتر با تماس جنسی منتقل می‌شوند. این عفونت‌ها توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌ها ایجاد می‌شوند و در صورت عدم‌تشخیص و درمان به‌موقع می‌توانند منجر به بروز عوارض شدیدی برای سلامتی شوند. اینجا نگاهی دقیق‌تر به برخی از رایج‌ترین بیماری‌های مقاربتی داریم:
کلامیدیا
کلامیدیا توسط باکتری کلامیدیا تراکوماتیس ایجاد می‌شود و یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مقاربتی باکتریایی، به‌ویژه در جوانان است که اغلب بدون علامت است، یعنی بسیاری از مردم متوجه نمی‌شوند که آلوده هستند. علائم شامل ترشحات تناسلی، سوزش در حین ادرار و درد در هنگام مقاربت هستند. کلامیدیای درمان‌نشده می‌تواند باعث بروز عوارض جدی مانند بیماری التهابی لگن (PID) در زنان شود که می‌تواند باعث ناباروری شود و در مردان، می‌تواند باعث اپیدیدیمیت شود و در صورت عدم درمان منجر به ناباروری شود.
سوزاک
سوزاک توسط باکتری نایسریا گونوره ایجاد می‌شود و مانند کلامیدیا، اغلب بدون علائم است، مخصوصاً در زنان علائم شامل سوزش در هنگام ادرار، افزایش ترشحات واژن یا آلت تناسلی و بیضه‌های دردناک یا متورم در مردان هستند. سوزاک درمان‌نشده می‌تواند موجب بروز مشکلات شدید، ازجمله PID در زنان و اپیدیدیمیت در مردان شود. همچنین می‌تواند به خون و مفاصل سرایت کند و تهدیدکننده زندگی باشد.
سیفلیس
سیفلیس که توسط باکتری ترپونما پالیدوم ایجاد می‌شود، یک عفونت چندمرحله‌ای با علائم مختلف است. مرحله اولیه با یک زخم بدون درد (شانکر) در محل عفونت مشخص می‌شود. در صورت عدم درمان، عفونت به مرحله ثانویه می‌رسد که می‌تواند باعث بثورات پوستی، ضایعات غشای مخاطی و علائمی شبیه آنفولانزا شود. در صورت عدم درمان، می‌تواند وارد مرحله نهفته شود و درنهایت به مرحله سوم منجر و باعث آسیب شدید اندام‌هایی مانند قلب، مغز و اعصاب شود. سیفلیس مادرزادی که در دوران بارداری از مادر به کودک منتقل می‌شود، می‌تواند موجب بروز ناهنجاری‌های شدید یا حتی مرگ نوزاد شود.
ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)
HIV ویروسی است که به سیستم ایمنی بدن، به‌ویژه سلول‌های CD4 (سلول‌های T) که برای مبارزه با عفونت‌ها ضروری هستند، حمله می‌کند. در صورت عدم درمان، می‌تواند موجب بروز سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) شود که شدیدترین مرحله عفونت HIV است. برخلاف بیماری‌های مقاربتی باکتریایی، HIV قابل‌درمان نیست، اما می‌توان آن را با درمان ضد رتروویروسی (ART) مدیریت کرد. تشخیص و درمان به‌موقع برای حفظ یک زندگی سالم و کاهش خطر انتقال ویروس به دیگران ضروری است. اچ آی وی عمدتاً از طریق رابطه جنسی محافظت نشده، استفاده از سوزن‌های مشترک یا از مادر به کودک در هنگام زایمان یا شیردهی منتقل می‌شود.
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
HPV گروهی از بیش از 200 ویروس است که بیش از 40 نوع آن از طریق تماس جنسی منتقل می‌شوند. بسیاری از عفونت‌های HPV بدون علامت هستند و خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما برخی از انواع آن می‌توانند باعث زگیل تناسلی یا سرطان‌هایی مانند سرطان دهانه رحم، مقعد و اوروفارنکس شوند. واکسن برای محافظت در برابر خطرناک‌ترین سویه‌های HPV در دسترس است و خطر ابتلا به سرطان را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)
تب‌خال توسط دو نوع ویروس ایجاد می‌شود: HSV-1 که معمولاً باعث تب‌خال دهان می‌شود و HSV-2 که معمولاً باعث تب‌خال تناسلی می‌شود. این عفونت با تاول‌ها یا زخم‌های دردناک در ناحیه تناسلی، راست‌روده یا دهان مشخص می‌شود. هیچ درمانی برای تب‌خال وجود ندارد، اما داروهای ضدویروسی می‌توانند به کنترل شیوع و کاهش خطر انتقال کمک کنند. HSV بسیار مسری است و حتی در صورت عدم وجود علائم قابل‌انتقال است.
روش‌های تشخیص
1. تشخیص مولکولی
تکنیک‌های تشخیص مولکولی، مخصوصاً واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)، مبنای تشخیص بسیاری از بیماری‌های مقاربتی شده‌اند. PCR بسیار حساس و اختصاصی است و امکان شناسایی مواد ژنتیکی پاتوژن‌هایی مانند کلامیدیا تراکوماتیس و نایسریا گونوره را در نمونه‌های مختلف ازجمله ادرار، سواب و خون فراهم می‌کند. PCR این مزیت را دارد که عفونت‌ها را حتی زمانی که تعداد پاتوژن‌ها کم باشند، شناسایی کند و مخصوصاً برای تشخیص زودهنگام و در موارد بدون علامت مفید است.
2. آزمایش سرولوژیک
آزمایش‌های سرولوژیک معمولاً برای تشخیص STDهای ویروسی مانند HIV و سیفلیس انجام می‌شوند. این آزمایش‌ها آنتی‌بادی‌ها یا آنتی‌ژن‌هایی را که در خون در پاسخ به عفونت تولید می‌شوند، شناسایی می‌کنند مثلاً آزمایش آزمایشگاه تجسس بیماری‌های آمیزشی (VDRL) و ریاگین سریع پلاسما (RPR) روش‌های سنتی هستند که برای تشخیص سیفلیس انجام می‌شوند. پیشرفت آزمایش‌های سرولوژیک دقت آن‌ها را بهبود بخشیده و امکان تشخیص‌های قابل‌اعتمادتری را فراهم می‌کند. بااین‌حال، نتایج مثبت کاذب می‌توانند رخ دهند، مخصوصاً در مواردی که ممکن است بیماری‌های زمینه‌ای دیگر وجود داشته باشد.
3. روش‌های کشت
امروزه روش‌های کشت به دلیل پیشرفت تکنیک‌های مولکولی کمتر انجام می‌شوند، اما همچنان برای تشخیص بیماری‌های مقاربتی خاص، به‌ویژه آن‌هایی که توسط باکتری‌هایی مانند نایسریا گونوره ایجاد می‌شوند، مهم هستند. این روش شامل رشد باکتری در یک محیط کشت در یک نمونه است و سپس با آزمایش‌های مختلف بیوشیمیایی قابل‌شناسایی است. روش‌های کشت اغلب در موارد مقاومت آنتی‌بیوتیکی استفاده می‌شوند زیرا امکان تست حساسیت برای تعیین مؤثرترین دارو را فراهم می‌کنند.
4. تست نقطه مراقبت
تست نقطه مراقبت (POC) به دلیل راحتی و سرعت محبوبیت پیداکرده است. این تست‌ها برای استفاده در محل مراقبت از بیمار، مانند کلینیک‌ها یا حتی در خانه، بدون نیاز به امکانات گسترده آزمایشگاهی طراحی‌شده‌اند مثلاً آزمایش‌های سریع HIV و سیفلیس، نتایج را در عرض چند دقیقه ارائه می‌دهند و تصمیم‌گیری فوری در مورد درمان را تسهیل می‌کنند. این آزمایش‌ها به‌ویژه در مراکز دارای منابع محدود که دسترسی به آزمایش‌های سنتی محدود است، ارزشمند هستند.
5. تکنولوژی‌های نوظهور
تکنولوژی‌های تشخیصی نوظهور، ازجمله حسگرهای زیستی با کارایی بالا و توالی‌یابی نسل بعد (NGS)، برای بهبود بیشتر تشخیص بیماری‌های مقاربتی درحال‌توسعه هستند. حسگرهای زیستی پتانسیل تشخیص بسیار حساس پاتوژن‌ها را در غلظت‌های پایین دارند اما NGS می‌تواند اطلاعات جامعی در مورد ترکیب ژنتیکی پاتوژن‌ها، ازجمله جهش‌های مرتبط با مقاومت دارویی ارائه دهد. این روش‌های پیشرفته نویدبخش آینده تشخیص STD هستند، اما در حال حاضر در مراکز تحقیقاتی رایج‌تر از محیط‌های بالینی هستند.
چالش‌ها و جهت‌گیری‌های آینده
باوجود پیشرفت در روش‌های تشخیص، هنوز چالش‌های متعددی وجود دارند. موانعی مانند اَنگ اجتماعی، دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی و آموزش ناکافی کادر درمان مانع غربالگری و تشخیص مؤثر STD می‌شود و نیاز به اجرای گسترده‌تر مداخلات مبتنی بر شواهد و ادغام غربالگری STD معمولی در خدمات بهداشتی عمومی وجود دارد. علاوه بر این، تحقیقات در حال انجام برای توسعه ابزارهای تشخیصی در دسترس تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر، مخصوصاً برای استفاده در مراکز کم برخوردار بسیار مهم است.
درنتیجه، پیشرفت قابل‌توجهی در تشخیص بیماری‌های مقاربتی حاصل‌شده اما تلاش‌های مداوم برای غلبه بر موانع موجود و اطمینان از دسترسی تمام افراد به تشخیص و درمان به‌موقع و دقیق ضروری است.
منابع
Papp JR. CDC laboratory recommendations for syphilis testing, United States, 2024. MMWR. Recommendations and Reports. 2024;73.
Thakur D, Fatima T, Sharma P, Hasan MR, Malhotra N, Khanuja M, Shukla SK, Narang J. High-performance biosensing systems for diagnostics of Sexually transmitted disease–A strategic review. Process Biochemistry. 2023 Mar 1;126:223-37.
Cullinen K, Hill M, Anderson T, Jones V, Nelson J, Halawani M, Zha P. Improving sexually transmitted infection screening, testing, and treatment among people with HIV: A mixed method needs assessment to inform a multi-site, multi-level intervention and evaluation plan. PLoS One. 2021 Dec 28;16(12):e0261824.
