چیکونگونیا یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آلوده، Aedes aegypti و Aedes albopictus به انسان منتقل می‌شود. ویروس چیکونگونیا (CHIKV) متعلق به جنس آلفاویروس از خانواده Togaviridae است که اولین بار در سال 1952 در تانزانیا شناسایی شد و از آن زمان تاکنون باعث شیوع‌های متعدد در سراسر جهان، مخصوصاً در آفریقا، آسیا، اروپا و قاره آمریکا شده است. نام «چیکونگونیا» از یک کلمه ماکوند به معنای «آنچه به سمت بالا خم می‌شود» گرفته‌شده که وضعیت خمیده مبتلایان را به دلیل درد شدید مفاصل توصیف می‌کند.
انتقال و اپیدمیولوژی
CHIKV بیشتر از طریق نیش پشه‌های ماده آلوده به انسان منتقل می‌شود. این ویروس در چرخه انتقال انسان-پشه-انسان در طول شیوع حفظ می‌شود. در مناطق روستایی آفریقا نیز در یک چرخه سیلواتیک شامل نخستی‌های وحشی و پشه‌های ساکن جنگل دیده می‌شود. گسترش جهانی ناقلان Aedes aegypti و Aedes albopictus که با افزایش سفر و تجارت انسانی تسهیل شده است، به‌شدت به گسترش بین‌المللی ویروس کمک کرده است.
علائم بالینی
چیکونگونیا با شروع ناگهانی تب، اغلب با درد مفاصل همراه است که می‌تواند ناتوان‌کننده باشد. سایر علائم رایج شامل درد عضلانی، سردرد، حالت تهوع، خستگی و بثورات پوستی است. درد مفاصل اغلب شدید است و می‌تواند هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ادامه داشته باشد و کیفیت زندگی مبتلایان را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری به‌ندرت کشنده است، اما می‌تواند باعث درد مفاصل مزمن و ناتوان‌کننده در برخی افراد شود، مخصوصاً در افراد مسن و کسانی که از قبل بیماری‌هایی دارند.
پاتوژنز و پاسخ ایمنی
CHIKV ابتدا سلول‌های اپیتلیال و اندوتلیال، فیبروبلاست‌ها و ماکروفاژها را هدف قرار می‌دهد. به‌محض عفونت، ویروس یک پاسخ ایمنی قوی ایجاد می‌کند. سیستم ایمنی ذاتی، مخصوصاً پاسخ اینترفرون تیپ I، نقش مهمی در کنترل تکثیر اولیه ویروس ایفا می‌کند. پاسخ ایمنی اکتسابی، شامل آنتی‌بادی‌های اختصاصی CHIKV و سلول‌های T، به پاک‌سازی ویروسی و ایمنی طولانی‌مدت کمک می‌کند. اما پاسخ ایمنی نیز به پاتوژنز بیماری کمک می‌کند. گفته می‌شود سیتوکین‌های پیش التهابی و کموکاین‌هایی که در طول پاسخ ایمنی آزاد می‌شوند، مسببان علائم حاد هستند و می‌توانند در مرحله مزمن بیماری نیز نقش داشته باشند.
تشخیص
تشخیص چیکونگونیا ابتدا بر اساس علائم بالینی، زمینه اپیدمیولوژیک و تست‌های آزمایشگاهی است. در طول فاز حاد، ویروس را می‌توان با استفاده از واکنش زنجیره‌ای پلیمراز رونویسی معکوس (RT-PCR) شناسایی کرد. آزمایش‌های سرولوژیک، مانند الایزا، می‌توانند آنتی‌بادی‌های IgM و IgG اختصاصی CHIKV را شناسایی کنند. IgM که پنج روز پس از شروع علائم تولید می‌شود و نشان‌دهنده عفونت جدید است.
درمان و پیشگیری
هیچ درمان ضدویروسی خاصی برای چیکونگونیا وجود ندارد. درمان بر تسکین علائم، ابتدا درد و تب، با تجویز داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، ضد تب و مایعات تمرکز دارد. شاید درمان طولانی‌مدت برای درد مزمن مفصل ضروری باشد. پیشگیری به‌شدت به استراتژی‌های کنترل ناقل، ازجمله از بین بردن مکان‌های پرورش پشه، استفاده از حشره‌کش‌ها، پوشیدن لباس‌های محافظ و استفاده از توری‌ها بستگی دارد. علاوه بر این، آموزش بهداشت عمومی و مشارکت جامعه در کنترل جمعیت پشه‌ها و جلوگیری از شیوع بسیار مهم است.
تحقیقات و تحولات اخیر
تحقیقات اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در درک و مبارزه با چیکونگونیا داشته است. یک مطالعه محوری که در سال 2023 منتشر شد، وجود اکستنشن های بین سلولی (ILEs) را در سلول‌های آلوده به چیکونگونیا نشان داد که انتقال ویروس از سلول به سلول را حتی در حضور آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده تسهیل می‌کند. این کشف بسیار مهم است زیرا مکانیسمی را نشان می‌دهد که توسط آن ویروس از سیستم ایمنی فرار می‌کند و باعث ایجاد عفونت‌های مداوم و علائم مزمن می‌شود. این مطالعه نشان می‌دهد که هدف قرار دادن تشکیل ILE می‌تواند یک استراتژی درمانی جدید برای مبارزه با چیکونگونیا باشد.
یکی دیگر از پیشرفت‌های مهم در مبارزه با چیکونگونیا، ساخت اولین واکسن علیه این ویروس است. این واکسن که در نوامبر 2023 توسط سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده تأیید شد، کارایی بالایی در آزمایش‌های بالینی فاز III نشان داد و نشان داد که 98.9 درصد از شرکت‌کنندگان در طی 28 روز پس از واکسیناسیون، آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده ویروس را تولید کردند. این واکسن، VLA1553، یک واکسن زنده ضعیف شده است، یعنی حاوی فرمی ضعیف از ویروس است که می‌تواند یک پاسخ ایمنی قوی را بدون ایجاد بیماری شدید تحریک کند. این پیشرفت قابل‌توجه است زیرا ابزار جدیدی را برای جلوگیری از شیوع چیکونگونیا، به‌ویژه در مناطقی که به‌شدت تحت تأثیر این بیماری قرار دارند (DW) فراهم می‌کند.
نتیجه‌گیری
چیکونگونیا در بسیاری از نقاط جهان، مخصوصاً در مناطقی که ناقلان پشه در آن‌ها شایع است، یک معضل بهداشت عمومی مهم است. تحقیقات مستمر و همکاری بین‌المللی برای توسعه استراتژی‌های مؤثر برای پیشگیری، درمان و کنترل این بیماری ناتوان‌کننده ضروری است.
منابع
Auzenbergs M, Maure C, Kang H, Clark A, Brady O, Sahastrabuddhe S, Abbas K. Programmatic considerations and evidence gaps for chikungunya vaccine introduction in countries at risk of chikungunya outbreaks: Stakeholder analysis. PLoS neglected tropical diseases. 2024 Apr 4;18(4):e0012075.
Yin P, Davenport BJ, Wan JJ, Kim AS, Diamond MS, Ware BC, Tong K, Couderc T, Lecuit M, Lai JR, Morrison TE. Chikungunya virus cell-to-cell transmission is mediated by intercellular extensions in vitro and in vivo. Nature microbiology. 2023 Sep;8(9):1653-67.
Cerqueira-Silva T, Pescarini JM, Cardim LL, Leyrat C, Whitaker H, de Brito CA, Brickley EB, Barral-Netto M, Barreto ML, Teixeira MG, Boaventura VS. Risk of death following chikungunya virus disease in the 100 Million Brazilian Cohort, 2015–18: a matched cohort study and self-controlled case series. The Lancet Infectious Diseases. 2024 May 1;24(5):504-13.
