آسپرژیلوس سرده‌ای از قارچ‌ها است که در محیط فراوان است و به‌عنوان عامل بیماری‌های مختلف به‌ویژه در افراد دچار نقص ایمنی گزارش‌شده است. بیماری‌های ایجادشده توسط آسپرژیلوس درمجموع آسپرژیلوز نامیده می‌شوند که شامل طیفی از واکنش‌های آلرژیک تا عفونت‌های شدید و تهاجمی هستند. اینجا به بیماری‌های شایعِ ناشی از آسپرژیلوس، اهمیت بالینی آن‌ها و روش‌های مدرن مورداستفاده برای تشخیص آن‌ها می‌پردازیم.
بیماری‌های ناشی از آسپرژیلوس
1. آسپرژیلوز برونکوپولمونری آلرژیک (ABPA): یک بیماری آلرژیک است که بیشتر، افراد مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. سیستم ایمنی به وجود اسپورهای آسپرژیلوس در ریه‌ها واکنش نشان می‌دهد که موجب التهاب، تولید مخاط و انسداد برونش می‌شود. در صورت عدم درمان، ABPA می‌تواند موجب آسیب مزمن ریه شود.
2. آسپرژیلوما: با عنوان «توپ قارچی» شناخته می‌شود، آسپرژیلوم زمانی تشکیل می‌شود که آسپرژیلوس در حفره‌های از قبل موجود در ریه‌ها رشد می‌کند که معمولاً ناشی از بیماری‌هایی مانند سل یا سارکوئیدوز است و اگرچه معمولاً بدون علامت است، اما می‌تواند باعث هموپتیزی (سرفه خونی) شود که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
3. آسپرژیلوز مزمن ریوی (CPA): یک عفونت ریوی طولانی‌مدت است که می‌تواند پس از عفونت حاد آسپرژیلوس یا در افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای ریوی ایجاد شود و می‌تواند علائمی مانند کاهش وزن، سرفه مزمن و خستگی ایجاد کند. تشخیص و درمان CPA به دلیل دوره بی‌عارضگی آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
4. آسپرژیلوز تهاجمی (IA): شدیدترین فرم آسپرژیلوز است که عمدتاً افراد دچار نقص ایمنی مانند افرادی که تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، دریافت‌کنندگان پیوند اعضا یا افراد مبتلا به HIV/AIDS را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. عفونت تهاجمی آسپرژیلوس می‌تواند به‌سرعت از ریه‌ها به سایر اندام‌ها سرایت کند و در صورت عدم درمان سریع موجب مرگ‌ومیر بالا شود.
روش‌های تشخیص
تشخیص زودهنگام آسپرژیلوز برای درمان مؤثر بسیار مهم است، به‌ویژه در موارد تهاجمی که پیش‌آگهی ضعیف است. از روش‌های مختلفی برای تشخیص عفونت آسپرژیلوس استفاده می‌شود:
روش‌های میکروسکوپی و کشت: روش‌های سنتی شامل بررسی میکروسکوپی نمونه‌های بالینی، مانند نمونه‌برداری خلط یا بافت، برای شناسایی هیف آسپرژیلوس است. کشت قارچ از این نمونه‌ها نیز یک روش رایج است. اما این روش‌ها می‌توانند زمان‌بر باشند و همیشه به‌اندازه کافی حساس نیستند، به‌ویژه در موارد آسپرژیلوز تهاجمی.
تست‌های سرولوژیک: این‌ها آنتی‌بادی‌ها یا آنتی‌ژن‌های مرتبط با آسپرژیلوس را در خون شناسایی می‌کنند. مثلاً تشخیص گالاکتومانان، جزئی از دیواره سلولی آسپرژیلوس، به‌طور گسترده در تشخیص آسپرژیلوز مهاجم استفاده می‌شود. مارکر دیگر، β-D-گلوکان، نیز می‌تواند نشان‌دهنده عفونت‌های قارچی، ازجمله آسپرژیلوز باشد، اما کمتر اختصاصی است.
روش‌های مولکولی: واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) به‌طور فزاینده‌ای برای تشخیص سریع و اختصاصی DNA آسپرژیلوس در نمونه‌های بالینی استفاده می‌شود. روش‌های مبتنی بر PCR بسیار حساس هستند و می‌توانند برای تشخیص حتی مقادیر کمی از DNA قارچی استفاده شوند و به‌ویژه در تشخیص زودهنگام مفید هستند.
تکنیک‌های تصویربرداری: مخصوصاً سی‌تی‌اسکن قفسه سینه، نقش مهمی در تشخیص آسپرژیلوز ریوی دارد. سی‌تی‌اسکن می‌تواند نشانه‌های مختصِ آسپرژیلوز مانند «علامت هاله» یا «علامت هلال هوا» را نشان دهد که نشان‌دهنده فرم تهاجمی این بیماری است.
نتیجه‌گیری
گونه‌های آسپرژیلوس باعث ایجاد طیفی از بیماری‌ها می‌شوند که از واکنش‌های آلرژیک خفیف تا عفونت‌های تهاجمی شدید، به‌ویژه در افراد دچار نقص ایمنی متفاوت هستند. تشخیص آسپرژیلوز مستلزم به‌کارگیری ترکیبی از تکنیک‌های بالینی، سرولوژیک، مولکولی و تصویربرداری برای اطمینان از درمان به‌موقع و دقیق است. پیشرفت‌های تشخیص مولکولی، مانند PCR، توانایی تشخیص زودهنگام عفونت‌های آسپرژیلوس را به‌شدت بهتر کرده و درنتیجه بهبود بیمار را افزایش داده است.
منابع
Stemler, Jannik, et al. “Aspergillus-associated diseases from an infectious diseases and allergological perspective.” Allergo Journal International 33.4 (2024): 140-152.
Morrissey, C. Orla, et al. “Aspergillus fumigatus—a systematic review to inform the World Health Organization priority list of fungal pathogens.” Medical Mycology 62.6 (2024).
Schwarz, C., et al. “Pulmonary aspergillosis in people with cystic fibrosis.” Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. Vol. 45. No. 01. Thieme Medical Publishers, Inc., 2024.
Van Braeckel, Eva, and Oliver A. Cornely. “The Spectrum of Pulmonary Aspergillosis.” Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. Vol. 45. No. 01. Thieme Medical Publishers, Inc., 2024.
