درماتوفیتوز چیست؟

درماتوفیتوز که معمولاً با عنوان کرم حلقوی شناخته می‌شود، نوعی عفونت قارچی سطحی پوست، مو و ناخن است که توسط گروهی از قارچ‌ها به نام درماتوفیت ایجاد می‌شود. این قارچ‌ها بیشتر متعلق به جنس‌های Trichophyton، Microsporum و Epidermophyton و کراتینوفیل هستند، یعنی از کراتین موجود در این بافت‌ها تغذیه می‌کنند. درماتوفیتوز هم انسان و هم حیوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شیوع آن بسته به فاکتورهایی همچون موقعیت جغرافیایی، آب‌وهوا و وضعیت ایمنی میزبان متفاوت است.

اپیدمیولوژی و پاتوژنز آن

درماتوفیت‌ها به‌صورت جهانی گسترده هستند و Trichophyton rubrum شایع‌ترین گونه‌ای است که در عفونت‌های انسانی نقش دارد. این عفونت در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به دلیل آب‌وهوای مرطوب و گرم که برای رشد قارچ مساعد است، شیوع بیشتری دارد. درماتوفیتوز می‌تواند از تماس مستقیم با افراد آلوده، حیوانات یا اشیاء آلوده مانند شانه، حوله و لباس منتقل شود.

پاتوژنز درماتوفیتوز زمانی شروع می‌شود که درماتوفیت‌ها به لایه شاخی، خارجی‌ترین لایه پوست یا ساختارهای کراتینه شده مو و ناخن حمله کنند. معمولاً عفونت به دلیل پاسخ ایمنی میزبان که از تهاجم عمیق‌تر جلوگیری می‌کند، در لایه‌های سطحی موضعی باقی می‌ماند. علائم درماتوفیتوز شامل خارش، قرمزی، پوسته‌پوسته شدن و ایجاد ضایعات حلقه مانند بر روی پوست است که به همین دلیل به آن کرم حلقوی می‌گویند.

تشخیص آن

تشخیص درماتوفیتوز با ترکیبی از معاینه بالینی و تکنیک‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود. ازنظر بالینی، بروز ضایعات حلقه‌ای شکل، پوسته‌پوسته و اریتماتوز نشان‌دهنده درماتوفیتوز است اما تائید آزمایشگاهی برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است.

مشاهده با میکروسکوپ به‌صورت مستقیم: مرحله اولیه تشخیص درماتوفیتوز شامل بررسی میکروسکوپی مستقیم خراش‌های پوست، مو یا نمونه‌های ناخن تحت تیمار با هیدروکسید پتاسیم (KOH) است. KOH کراتین را حل و عناصر قارچی را در زیر میکروسکوپ قابل‌مشاهده‌تر می‌کند. وجود هیف‌های سپتات یا آرتروکونیدیا عفونت درماتوفیت را تائید می‌کند. اگرچه این روش ساده و سریع است، اما به تکنسین ماهر نیاز دارد و در صورت کم بودن بار قارچی می‌تواند گاهی نتایج منفی کاذب نشان دهد.

روش کشت: این روش استاندارد طلایی تشخیص درماتوفیتوز است. نمونه‌ها روی محیط‌های تخصصی مانند Sabouraud dextrose agar تلقیح و در دمای 30-25 درجه سانتی‌گراد به مدت حداکثر چهار هفته انکوبه می‌شوند. درماتوفیت‌ها مورفولوژی و رنگ‌دانه‌های کلونی مشخصی تولید می‌کنند که به شناسایی گونه‌ها کمک می‌کند اما کسب نتایج کشت زمان‌بر است و حساسیت آن بسته به کیفیت نمونه و تکنیک جمع‌آوری می‌تواند متفاوت باشد.

تکنیک‌های مولکولی: روش‌های مبتنی بر واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) به دلیل سرعت و دقت در تشخیص درماتوفیتوز محبوبیت پیداکرده‌اند. PCR می‌تواند DNA درماتوفیت را مستقیماً از نمونه‌های بالینی شناسایی کند، حتی زمانی که عناصر قارچی کم هستند. روش‌های Real-time PCR و Multiplex PCR برای شناسایی گونه‌های درماتوفیت متعدد در یک واکنش مفید هستند اما به تجهیزات تخصصی و دانش فنی نیاز دارند و در مراکز کم برخوردار کمتر در دسترس هستند.

هیستوپاتولوژی: در برخی موارد، بیوپسی پوست پس از معاینه هیستوپاتولوژیک با استفاده از رنگ‌های خاص مانند اسید پریودیک شیف (PAS) یا متنامین نقره می‌تواند برای آشکارسازی هیف های قارچی در بافت استفاده شود. این روش به‌ویژه در موارد مزمن یا غیرمعمول که سایر روش‌های تشخیصی نتایج قطعی نداشته‌اند، مفید است.

درموسکوپی: این روش غیرتهاجمی به‌طور فزاینده‌ای برای بهبود تشخیص بالینی درماتوفیتوز استفاده می‌شود. درموسکوپی امکان آشکارسازی الگوهای خاص مانند پوسته‌پوسته شدن اطراف فولیکول و موهای کاما شکل را می‌دهد که نشان‌دهنده عفونت قارچی هستند. درموسکوپی یک ابزار تشخیصی مستقل نیست اما می‌تواند مکمل سایر روش‌ها و بهبود دقت تشخیصی باشد.

نتیجه‌گیری

درماتوفیتوز یک عفونت قارچی شایع است که به دلیل علائم بالینی متنوع و ماهیت کند رشد درماتوفیت‌ها در کشت، چالش‌های تشخیصی زیادی دارد اما پیشرفت تشخیص مولکولی و استفاده از درموسکوپی دقت و سرعت تشخیص را افزایش داده است. بااین‌حال، روش‌های سنتی مانند میکروسکوپ مستقیم و کشت، مخصوصاً مراکز کم برخوردار، ضروری هستند. تشخیص زودهنگام و دقیق برای درمان مؤثر و جلوگیری از گسترش عفونت بسیار مهم است.

منابع

Dellière S, Jabet A, Abdolrasouli A. Current and emerging issues in dermatophyte infections. PLoS pathogens. 2024 Jun 13;20(6):e1012258.

Kruithoff C, Gamal A, McCormick TS, Ghannoum MA. Dermatophyte infections worldwide: increase in incidence and associated antifungal resistance. Life. 2023 Dec 19;14(1):1.

Durdu M, Ilkit M. Strategies to improve the diagnosis and clinical treatment of dermatophyte infections. Expert Review of Anti-infective Therapy. 2023 Jan 2;21(1):29-40.