عوامل میکروبی که باعث التهاب مغز می‌شوند شامل طیف وسیعی از باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها هستند که می‌توانند به سیستم عصبی مرکزی (CNS) حمله کرده و پاسخ‌های التهابی را تحریک کنند. این عفونت‌ها می‌توانند موجب بروز بیماری‌های عصبی جدی مانند مننژیت، آنسفالیت و آبسه‌های مغزی شوند.
عوامل میکروبی
1. باکتری‌ها: پاتوژن‌های رایج باکتریایی شامل نایسریا مننژیتیدیس، استرپتوکوک پنومونیه و هموفیلوس آنفلوانزا هستند که می‌توانند باعث مننژیت باکتریایی شوند. لیستریا مونوسیتوژنز نیز برای افراد مبتلا به نقص ایمنی و نوزادان خطرناک است. این باکتری‌ها می‌توانند سد خونی مغزی (BBB) را بشکنند و موجب التهاب و آسیب به بافت‌های مغز شوند.
2. ویروس‌ها: آنسفالیت ویروسی می‌تواند توسط چند ویروس ازجمله ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)، ویروس نیل غربی و انترو ویروس‌ها ایجاد شود. مخصوصاً HSV-1 برای ایجاد آنسفالیت حاد ویروسی که با تب، سردرد و تغییر وضعیت ذهنی مشخص می‌شود، شناخته‌شده است. ویروس واریسلا-زوستر و ویروس هرپس انسانی ۶ (HHV-6) از دیگر عوامل ویروسی مهم هستند.
3. قارچ: عفونت‌های قارچی مانند مننژیت کریپتوکوکال که بیشتر توسط Cryptococcus neoformans ایجاد می‌شود، معمولاً افراد دچار سیستم ایمنی ضعیف، ازجمله مبتلایان به HIV/AIDS را درگیر می‌کند. آسپرژیلوزیس و کاندیدیازیس نیز می‌تواند موجب بروز عفونت شدید CNS شود.
4. انگل‌ها: عفونت‌های انگلی مانند توکسوپلاسموز، ناشی از Toxoplasma gondii، و نوروسیستیسرکوز، ناشی از لارو Taenia solium، عوامل مهمی در التهاب CNS، مخصوصاً در مناطق آندمیک هستند. این عفونت‌ها اغلب موجب تشنج، هیدروسفالی و سایر علائم شدید عصبی می‌شوند.
روش‌های تشخیص
تشخیص این عوامل میکروبی در CNS شامل ترکیبی از تکنیک‌های مولکولی سنتی و پیشرفته است.
1. پونکسیون کمری و آنالیز CSF: روش اولیه برای تشخیص عفونت‌های CNS، آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) است که به روش پونکسیون کمری انجام می‌شود. افزایش تعداد گلبول‌های سفید، مقدار پروتئین و کاهش مقدار گلوکز در CSF می‌تواند نمایانگر عفونت باشند. رنگ‌های خاص، مانند رنگ‌آمیزی گرم برای باکتری‌ها یا جوهر هندی برای قارچ‌ها، می‌توانند عوامل ایجادکننده التهابات را با میکروسکوپ شناسایی کنند.
2. تکنیک‌های کشت: کشت CSF یا نمونه‌های بافت مغز استانداردی طلایی برای شناسایی پاتوژن‌های باکتریایی و قارچی است. اما این روش می‌تواند زمان‌بر باشد و برای میکروب‌ها یا ویروس‌های سختگیر مناسب نباشد.
3. واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) : این روش بسیار حساس و اختصاصی است که برای شناسایی مواد ژنتیکی پاتوژن‌ها استفاده می‌شود و برای شناسایی عوامل ویروسی مانند HSV و انترو ویروس‌ها و همچنین باکتری‌ها و قارچ‌هایی که کشت آن‌ها دشوار است مفید است.
4. روش‌های ایمونواسی: الایزا و سایر روش‌های ایمنی می‌توانند آنتی‌ژن‌ها یا آنتی‌بادی‌های خاص پاتوژن را در CSF یا سرم تشخیص دهند. این روش‌ها برای تشخیص عفونت‌هایی مانند کریپتوکوکوز و آنسفالیت‌های ویروسی خاص مفید هستند.
5. روش‌های طیف‌سنجی پیشرفته: تکنیک‌هایی مانند SERS، FTIR و طیف‌سنجی جرمی، ازجمله MALDI-TOF، سریع و دقیق پاتوژن‌ها را شناسایی کنند. این روش‌ها به‌طور فزاینده‌ای به دلیل توانایی در ارائه اثرانگشت مولکولی دقیق از عوامل میکروبی، کمک به تشخیص سریع و مدیریت عفونت‌های CNS استفاده می‌شوند.
درنتیجه، التهابات مغزی ناشی از عوامل میکروبی نیاز به تشخیص سریع و دقیق برای شروع درمان مناسب و جلوگیری از آسیب شدید عصبی دارد. پیشرفت‌ها در روش‌های مولکولی و طیف‌سنجی به‌طور قابل‌توجهی توانایی تشخیص این عفونت‌ها را افزایش داده و ابزارهای ضروری‌ای را برای پزشکان در درمان مؤثر التهاب‌های CNS فراهم می‌کند.
منابع
Pandian S, Lakshmi SA, Priya A, Balasubramaniam B, Zaukuu JL, Durgadevi R, Abe-Inge V, Sohn SI. Spectroscopic methods for the detection of microbial pathogens and diagnostics of infectious diseases—An updated overview. Processes. 2023 Apr 12;11(4):1191.
Landry RL, Embers ME. Does dementia have a microbial cause?. NeuroSci. 2022 May 17;3(2):262-83.
Lotz SK, Blackhurst BM, Reagin KL, Funk KE. Microbial infections are a risk factor for neurodegenerative diseases. Frontiers in Cellular Neuroscience. 2021 Jul 7;15:691136.
