میزان فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) یک معیار بالینی مهم است که برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها با تخمین میزان فیلترکردن خون توسط کلیه‌ها به کار می‌رود. ارزیابی این معیار برای تشخیص زودهنگام بیماری کلیوی، بررسی پیشرفت و انتخاب نوع درمان آن ضروری است.
بررسی دقیق‌تر eGFR
میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) حجم خون فیلتر شده توسط گلومرول‌ها را در یک دقیقه مشخص می‌کند. اندازه‌گیری مستقیم GFR پیچیده و معمولاً غیرعملی است. بنابراین، eGFR به کمک معادلات تعیین شده که میزان کراتینین سرم، سن، جنس و اندازه بدن را در نظر می‌گیرند، محاسبه می‌شود. این محاسبات، تخمینی از عملکرد کلیه‌ها ارائه می‌دهند و روند تشخیص و درمان را تسهیل می‌کنند.
اهمیت بالینی eGFR
eGFR به‌عنوان روشی مهم در نفرولوژی برای موارد زیر کاربرد دارد:
- تشخیص زودهنگام بیماری کلیوی: کاهش eGFR می‌تواند نمایانگر شروع اختلال عملکرد کلیه‌ها قبل از بروز علائم باشد و امکان درمان به‌موقع را فراهم می‌کند.
- مرحله‌بندی بیماری مزمن کلیه (CKD): eGFR در طبقه‌بندی شدت CKD مؤثر است که به پنج مرحله تقسیم می‌شود:
مرحله 1: eGFR ≥ 90 میلی‌لیتر در دقیقه / 1.73 متر مربع با شواهدی از آسیب کلیه‌ها.
مرحله 2: eGFR 60-89 میلی‌لیتر در دقیقه/1.73 متر مربع با علائم آسیب کلیه‌ها.
مرحله 3: eGFR 30-59 میلی‌لیتر در دقیقه/1.73 متر مربع، نمایانگر کاهش متوسط عملکرد کلیه‌ها است.
مرحله 4: eGFR 15-29 میلی‌لیتر در دقیقه / 1.73 متر مربع، نمایانگر کاهش شدید عملکرد کلیه‌ها است.
مرحله 5: eGFR کمتر از 15 میلی‌لیتر در دقیقه / 1.73 متر مربع، که اغلب باعث نارسایی کلیه‌ها می‌شود.
این مرحله‌بندی به پیش‌بینی و برنامه‌ریزی درمان کمک می‌کند.
- اتخاذ تصمیمات درمانی: معمولاً انتخاب روش‌های درمانی، همچون دوز دارو و شروع دیالیز، بر اساس مقدار eGFR انجام می‌شود.
عوارض مقادیر غیرطبیعی eGFR
eGFR پایین: eGFR کمتر از 60 میلی‌لیتر در دقیقه / 1.73 متر مربع نمایانگر اختلال در عملکرد کلیه‌ها است و می‌تواند نمایانگر بیماری مزمن کلیه (CKD) باشد. با کاهش eGFR، خطر بروز نارسایی کلیه‌ها افزایش می یابد. علل شایع کاهش eGFR عبارتند از دیابت، فشار خون بالا و گلومرولونفریت. علائم مرتبط با eGFR پایین شامل تورم دست‌ها و پاها، خستگی و تغییر در الگوی ادرار است. تشخیص و درمان به‌موقع برای کند کردن پیشرفت بیماری بسیار مهم است.
eGFR بالا: به‌طورکلی eGFR بالا طبیعی در نظر گرفته می‌شود، مقادیر استثنایی بالا می‌تواند در شرایطی مانند هایپرفیلتراسیون در نفروپاتی دیابتی اولیه یا در دوران بارداری رخ دهد. بااین‌حال، افزایش eGFR در مقایسه با کاهش eGFR کمتر نگران‌کننده است.
عوامل مؤثر بر eGFR
چند متغیر بر محاسبات eGFR تأثیر می‌گذارند:
- سن: GFR به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد.
- توده عضلانی: افرادی که توده عضلانی بالاتری دارند می‌توانند کراتینین سرم بالا داشته باشند که به طور بالقوه eGFR را کم می‌کند.
- رژیم غذایی: مصرف زیاد پروتئین می‌تواند موقتاً کراتینین سرم را افزایش دهد.
- داروها: برخی داروها می‌توانند ترشح کراتینین را تغییر دهند و بر دقت eGFR تأثیر بگذارند.
معایب eGFR
eGFR یک روش ارزشمند است، اما معایبی نیز دارد:
- ویژگی جمعیت: معادلات سنتی eGFR به دلیل تغییرات در توده عضلانی و متابولیسم کراتینین می‌تواند در تمام گروه‌های قومی دقیق نباشد.
- آسیب حاد کلیه (AKI): eGFR در بیماری‌های حاد که عملکرد کلیه به‌سرعت تغییر می‌کند کمتر قابل‌اعتماد است.
- اندازه زیاد بدن: در افراد بسیار عضلانی یا دچار سوءتغذیه، eGFR ممکن است عملکرد کلیه‌ها را به‌درستی نشان ندهد.
پیشرفت‌های اخیر
تلاش‌ها برای اصلاح محاسبات eGFR ادامه دارد. همچنین، پیشرفت‌هایی به سمت معادلات نژادی خنثی برای افزایش دقت و برابری در ارزیابی بیماری کلیوی در حال رخ‌دادن است. هدف از این تغییر، ارائه درمان شخصی‌تر و بهبود نتایج درمان در جمعیت‌های مختلف است.
نتیجه‌گیری
eGFR فاکتوری ضروری در ارزیابی سلامت کلیه‌ها است که اطلاعاتی در مورد عملکرد آنها ارائه می‌دهد و درمان را هدایت می‌کند. آگاهی از کاربردها، عوامل مؤثر و معایب آن برای پزشکان ضروری است تا در مورد درمان بیمار آگاهانه تصمیم‌گیری کنند.
منابع
- https://www.kidney.org/kidney-topics/estimated-glomerular-filtration-rate-egfr
- https://www.kidneyfund.org/all-about-kidneys/tests/blood-test-egfr
- https://www.niddk.nih.gov/research-funding/research-programs/kidney-clinical-research-epidemiology/laboratory/factors-affecting-egfr-accuracy/clinical-measurements
