نسبت نیتروژن اوره خون (BUN) به کراتینین (Cr) یک شاخص تشخیصی مفید است که برای ارزیابی عملکرد کلیه و تشخیص علل زمینه ای نارسایی کلیوی استفاده می شود. BUN و کراتینین هر دو مواد زائدی هستند که توسط کلیه ها فیلتر می شوند: BUN از تجزیه پروتئین ها در کبد تولید می‌شود اما کراتینین محصول جانبی متابولیسم ماهیچه است. ارزیابی نسبت این دو ماده اطلاعاتی در مورد سلامت کلیه ارائه می دهد و به تمایز انواع اختلال عملکرد کلیه کمک می کند.
توضیح بیشتر نسبت BUN/کراتینین
در شرایط فیزیولوژیک نرمال، نسبت BUN/کراتینین از 10:1 تا 20:1 متغیر است. یعنی برای هر قسمت کراتینین، تقریباً 10 تا 20 قسمت BUN در خون وجود دارد. انحراف از این محدوده می تواند نشان دهنده مشکلات خاص باشد:
- نسبت BUN/کراتینین بالا (>20:1): معمولاً نشان دهنده آزوتمی پیش کلیوی است که در آن کاهش جریان خون به کلیه ها ظرفیت فیلتراسیون آنها را کاهش می دهد. علل شایع آن عبارتند از کم آبی، نارسایی احتقانی قلب یا از دست دادن مقدار زیادی خون. در چنین شرایطی ، کلیه ها اوره بیشتری را برای حفظ آب جذب می کنند که باعث افزایش نامتناسب BUN نسبت به کراتینین می شود.
- نسبت BUN/کراتینین پایین (<10:1): معمولاً نشان دهنده شرایطی مانند بیماری کبد، سوء تغذیه یا رابدومیولیز (آسیب شدید عضلانی) است. در بیماری کبد، تولید اوره به دلیل اختلال در عملکرد کبد کاهش می یابد و در نتیجه سطح BUN کاهش می یابد. سوء تغذیه یا مصرف کم پروتئین نیز می تواند تولید BUN را کاهش دهد، اما رابدومیولیز باعث افزایش کراتینین به دلیل تجزیه عضلانی می شود و در نتیجه نسبت را کاهش می دهد.
عوارض بالینی نسبت های غیر طبیعی
نسبت BUN/کراتینین بالا:
کم آبی: مصرف ناکافی مایعات یا از دست دادن بیش از حد مایعات، حجم خون را کاهش می دهد و باعث کاهش پرفیوژن کلیوی می شود. کلیه ها با بازجذب اوره بیشتر برای حفظ آب پاسخ می دهند و نسبت BUN/کراتینین را بالا می برند.
نارسایی احتقانی قلب: اختلال در عملکرد قلب می تواند باعث کاهش جریان خون به کلیه ها و آزوتمی پیش کلیوی و افزایش نسبت شود.
خونریزی گوارشی: تجزیه پروتئین های خون ناشی از خونریزی دستگاه گوارش تولید اوره را افزایش می دهد و در نتیجه BUN را در مقایسه با کراتینین به طور نامتناسبی افزایش می دهد.
نسبت BUN/کراتینین پایین:
بیماری های کبدی: مشکلاتی مانند سیروز توانایی کبد را در تبدیل آمونیاک به اوره مختل می کند که منجر به کاهش BUN و کاهش نسبت می شود.
سوء تغذیه یا مصرف کم پروتئین: پروتئین ناکافی در رژیم غذایی می تواند منجر به تولید کمتر BUN شود و نسبت را کاهش دهد.
رابدومیولیز: تجزیه سریع بافت ماهیچه ای مقادیر زیادی کراتینین را در جریان خون آزاد می کند و نسبت BUN/کراتینین را کاهش می دهد.
نکات تشخیصی و درمانی
نسبت غیر طبیعی BUN/کراتینین نیاز به ارزیابی بالینی جامع برای شناسایی علت زمینه ای دارد:
- نسبت بالا: وضعیت هیدراتاسیون بیمار، عملکرد قلبی و منابع خونریزی داخلی را ارزیابی کنید. مدیریت شامل احیای مایعات برای کم آبی بدن، بهینه سازی درمان نارسایی قلبی یا رسیدگی به خونریزی گوارشی است.
- نسبت کم: تست های عملکرد کبد، وضعیت تغذیه و یکپارچگی عضلات را ارزیابی کنید. مدیریت درمانی شامل حمایت تغذیه‌ای، مدیریت بیماری کبد یا رسیدگی به آسیب‌های عضلانی است.
معایب نسبت BUN/کراتینین
نسبت BUN/کراتینین یک ابزار تشخیصی مفید است، اما معایبی نیز دارد:
- عوامل غیرکلیوی: مصرف پروتئین در رژیم غذایی، توده عضلانی و برخی داروها می توانند بر مقدار BUN و کراتینین تأثیر بگذارند و به طور بالقوه تفسیر نسبت را مخدوش کنند.
- مشکلات حاد در مقابل مزمن: این نسبت ممکن است بین مشکلات حاد و مزمن کلیوی تمایز قائل نشود و نیاز به آزمایش‌های تشخیصی بیشتر باشد.
- تنوع فردی: عواملی مانند سن، جنس و ترکیب بدن می توانند بر مقدار پایه BUN و کراتینین تأثیر بگذارند و نیاز به تفسیر شخصی از نسبت دارند.
نتیجه گیری
نسبت BUN/کراتینین مارکری مفید در ارزیابی عملکرد کلیه و شناسایی علل بالقوه پیش کلیوی، کلیوی یا پس کلیوی آزوتمی است. با این حال، باید در چارچوب گسترده‌تری از علائم بالینی، سوابق پزشکی و یافته‌های تشخیصی اضافی برای اطمینان از تشخیص دقیق و درمان مناسب، تفسیر شود.
منابع
https://eurjmedres.biomedcentral.com/articles/10.1186/s40001-023-01066-x
https://bmcnephrol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12882-023-03118-0
https://cura4u.com/blog/understanding-bun-to-creatinine-ratio
