ویروس زیکا (ZIKV) یک فلاوی ویروس است که بیشتر از طریق نیش پشه‌های آئدس آلوده مخصوصاً Aedes aegypti و Aedes albopictus منتقل می‌شود. ویروس زیکا که اولین بار در سال 1947 در اوگاندا شناسایی شد، در شیوع شدیدی در جزایر اقیانوس آرام در سال 2007 و قاره آمریکا در سال‌های 2015-2016 توجه جهانی را به خود جلب کرد. این ویروس در حال حاضر در بسیاری از مناطق بومی است و انتقال آن در 89 کشور و پنج منطقه سازمان جهانی بهداشت، به‌استثنای مدیترانه شرقی ثبت‌شده است.
انتقال و اپیدمیولوژی
راه اصلی انتقال ZIKV از طریق نیش پشه است، اما می‌تواند با انتقال خون، تماس جنسی و از مادر به کودک در دوران بارداری نیز سرایت کند. لازم به ذکر است که ZIKV RNA در مایعات مختلف بدن ازجمله بزاق، ادرار و شیر مادر شناسایی‌شده است.
این ویروس دارای دو رده اصلی است: آفریقایی و آسیایی که آسیایی مسئولِ شیوع عمده در سال‌های اخیر است.
علائم و عوارض بالینی
تقریباً 80 درصد از عفونت‌های ZIKV بدون علامت هستند. هنگامی‌که علائم ظاهر می‌شوند، معمولاً شامل تب، بثورات پوستی، ورم ملتحمه و درد مفاصل هستند که از چند روز تا یک هفته طول می‌کشند. بااین‌حال، ZIKV با عوارض شدیدی مانند سندرم گیلن باره (GBS) در بزرگ‌سالان و سندرم مادرزادی زیکا (CZS) در نوزادان همراه است. CZS می‌تواند باعث بروز میکروسفالی و سایر نواقص شدید مغزی در هنگام آلوده شدن مادران در دوران بارداری شود.
پاتوفیزیولوژی
ZIKV انواع مختلف سلول‌ها، ازجمله سلول‌های پیش‌ساز عصبی را هدف قرار می‌دهد که می‌تواند باعث بروز مشکلات رشد عصبی شود. این ویروس دینامیک میتوکندری را نیز تغییر می‌دهد و میتوفاژی را در سلول‌های تروفوبلاست برای تقویت تکثیر آن‌ها القا می‌کند. این توانایی دست‌کاری فرآیندهای سلولی برای بیماری‌زایی آن بسیار مهم است.
تشخیص و کنترل
تشخیص ZIKV شامل تشخیص RNA ویروسی از طریق واکنش زنجیره‌ای پلیمراز رونویسی معکوس (RT-PCR) یا تست‌های سرولوژیک برای شناسایی آنتی‌بادی‌های IgM و IgG اختصاصی زیکا است. چالش در تشخیص به دلیل واکنش متقابل با سایر فلاوی ویروس‌ها مانند ویروس دنگی رخ می‌دهد که نیاز به آزمایش‌های خاص‌تری مانند تست‌های خنثی‌سازی سرمی دارد.
پاسخ بهداشت عمومی و تحقیقات
پاسخ جهانی به ZIKV بر کنترل ناقل، نظارت بر سلامت عمومی و تحقیق در مورد واکسن‌ها و درمان‌ها متمرکزشده است. تلاش‌های کنونی شامل توسعه آزمایش‌های تشخیصی سریع مناسب برای مراکز درمانی با منابع کم و درک تأثیر ویروس بر عملکرد میتوکندری است که می‌تواند اهداف درمانی جدیدی را کشف کند.
نتیجه‌گیری
ویروس زیکا به دلیل توانایی در ایجاد عوارض شدید و گسترش مداوم در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری همچنان تهدیدی مهم برای سلامت عمومی است. نظارت مستمر، تحقیق و کنترل ناقل برای کاهش تأثیر ZIKV و جلوگیری از شیوع بیماری در آینده ضروری است.
منابع
Saba Villarroel PM, Hamel R, Gumpangseth N, Yainoy S, Koomhin P, Missé D, Wichit S. Global seroprevalence of Zika virus in asymptomatic individuals: A systematic review. PLOS Neglected Tropical Diseases. 2024 Apr 17;18(4):e0011842.
Zika epidemiology update – May 2024 (who.int)
Lee JK and Shin OS (2023) Zika virus modulates mitochondrial dynamics, mitophagy, and mitochondria-derived vesicles to facilitate viral replication in trophoblast cells. Front. Immunol. 14:1203645. doi: 10.3389/fimmu.2023.1203645
Seshadri, H., Jindal, H., Madan, H. et al. Zika Virus Outbreaks: a Narrative Review. Curr Trop Med Rep 10, 332–343 (2023). https://doi.org/10.1007/s40475-023-00307-7
Kazmi, S.S., Ali, W., Bibi, N. et al. A review on Zika virus outbreak, epidemiology, transmission and infection dynamics. J of Biol Res-Thessaloniki 27, 5 (2020). https://doi.org/10.1186/s40709-020-00115-4
