سیتومگالوویروس (CMV) یک ویروس بسیار شایع و عضوی از خانواده هرپس ویروس است که به دلیل ایجاد عفونت‌های مادام‌العمر در انسان معروف شده است. این ویروس در افراد مبتلا به نقص ایمنی، مانند افرادی که تحت عمل پیوند عضو قرار می‌گیرند و خطر زیادی برای رد پیوند عضو تهدیدشان می‌کند، مهم است.
عوامل انتقال و خطر
معمولاً CMV با تماس مستقیم با مایعات بدن افراد آلوده به آن مانند بزاق، ادرار و ترشحات تناسلی منتقل می‌شود. در هسته سلول میزبان تکثیر و با جوانه زنی خارج می‌شود و می‌تواند به مدت طولانی، به‌ویژه در غدد بزاقی، نهفته بماند. کادر درمان و پرستاران کودک به دلیل قرارگرفتن مکرر در معرض مایعات بدن در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به CMV هستند. شیوع سرمیِ کلی در میان این افراد حدود 53.3 درصد است اما در قاره‌های مختلف، بسیار متفاوت است.
علائم و تأثیر بر افراد دچار نقص ایمنی
معمولاً در افراد سالم، CMV بدون علامت است یا باعث بروز بیماری خفیف می‌شود. اما در بیماران دچار نقص ایمنی، نوزادان مبتلا به عفونت مادرزادی CMV، نوزادان با وزن بسیار کم، نوزادان نارس و دریافت‌کنندگان پیوند عضو، می‌تواند باعث اختلال شدید در عملکرد اندام تحتانی شود. CMV روش‌های متعددی را برای فرار از سیستم ایمنی بدن دارد، مانند تداخل در عرضه آنتی‌ژن و تغییر فعالیت سایتوکین‌ها. توانایی فرار از سیستم ایمنی برای تداوم آن در میزبان ضروری است و چالش مهمی در افراد دچار نقص ایمنی ایجاد کرده و می‌تواند عوارض شدیدی ایجاد کند.
تست‌های تشخیصی
چند تست تشخیصی برای CMV وجود دارد که هر کدام، از روش‌ها و نمونه‌های متفاوتی بهره می‌برند. این روش‌ها شامل سنجش ایمونوسوربنت متصل به آنزیم (ELISA)، لاتکس آگلوتیناسیون، تست فیکاسیون کُمپلِمان، ایمونوفلورسانس ضد کمپلمان و روش‌های مولکولی مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) هستند. این تست‌ها را می‌توان روی نمونه‌های مختلفی همچون خون، ادرار و بیوپسی بافت انجام داد. اما توجه داشته باشید که انتخاب نوعِ تست به شرایط بالینی و دردسترس‌بودن امکانات بستگی دارد.
دقیق‌ترین تست تشخیصی
دقیق‌ترین تست تشخیص CMV مخصوصاً در پیوند اعضا، PCR کمی است. این نوع PCR حساس و اختصاصی است و می‌تواند مقادیر اندک دی‌ان‌ای CMV را در نمونه خون تشخیص دهد و برای فالوآپ CMV در گیرندگان پیوند، مداخله به‌موقع برای جلوگیری یا فعال‌شدن مجدد CMV و کاهش خطر رد عضو پیوندی انجام می‌شود.
اهمیت تشخیص در درمان
تشخیص زودهنگام و دقیق CMV در درمان افراد آلوده، به‌ویژه در پیوند اعضا، ضروری است. تشخیص دقیق امکان درمان پیشگیرانة به‌موقع را فراهم می‌کند که در پیشگیری از بیماری CMV و عوارض مرتبط با آن ضروری است. درمان پیشگیرانه، شامل بررسی مقادیر CMV و شروع درمان ضدویروسی در صورت تجاوز از یک حد آستانه معین است، بنابراین از پیشروی به سمت بیماری علامت‌دار جلوگیری می‌گردد.
به طور خلاصه، CMV معضل مهمی در بیماران مبتلا به نقص ایمنی، مخصوصاً افرادی است که تحت عمل پیوند عضو قرار گرفته‌اند. توانایی فرار از سیستم ایمنی و خطری که برای رد پیوند ایجاد می‌کند، اهمیت تشخیص دقیق و مدیریت به‌موقع آن را نشان می‌دهد. انجام تست‌های تشخیصی اختصاصی مانند PCR در تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر عفونت‌های CMV بسیار مهم است و در نهایت به بهبود بهتر بیمار کمک می‌کند.
منابع
Cesaro, S., Ljungman, P., Tridello, G. et al. New trends in the management of cytomegalovirus infection after allogeneic hematopoietic cell transplantation: a survey of the Infectious Diseases Working Pary of EBMT. Bone Marrow Transplant 58, 203–208 (2023). https://doi.org/10.1038/s41409-022-01863-8
Griffiths, P., Reeves, M. Pathogenesis of human cytomegalovirus in the immunocompromised host. Nat Rev Microbiol 19, 759–773 (2021). https://doi.org/10.1038/s41579-021-00582-z
Balegamire, S.J., McClymont, E., Croteau, A. et al. Prevalence, incidence, and risk factors associated with cytomegalovirus infection in healthcare and childcare worker: a systematic review and meta-analysis. Syst Rev 11, 131 (2022). https://doi.org/10.1186/s13643-022-02004-4
