نوروپاتی یا آسیب عصبی یک بیماری پیچیده با علل و علائم مختلف است. این بیماری سیستم عصبی محیطی را درگیر می کند و باعث بروز علائم حسی، حرکتی یا خودمختار شود. بررسی مکانیسم‌ها و درمان‌های نوروپاتی شامل بررسی مسیرهای سلولی و مولکولی است که باعث بروز آسیب عصبی و مداخلات بالینی می‌شود که می‌توانند علائم را کاهش دهند.
مکانیسم‌های نوروپاتی
نوروپاتی ناشی از آسیب به اعصاب محیطی است که می‌تواند ناشی از دیابت، شیمی‌درمانی، بیماری‌های خودایمنی، عفونت‌ها و آسیب‌های فیزیکی باشد. یکی از مکانیسم‌های بروز آن استرس اکسیداتیو است که عدم تعادل میانِ رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن باعث بروز آسیب عصبی می‌شود. این استرس اکسیداتیو به اجزای سلول عصبی مانند پروتئین‌ها، لیپیدها و DNA آسیب می‌رساند و باعث اختلال عملکرد و مرگ سلول می‌شود.
مکانیسم مهم دیگر، اختلال در انتقال آکسونی است. آکسون‌ها برآمدگی‌های درازِ سلول‌های عصبی هستند که سیگنال‌ها را در فواصل طولانی منتقل می‌کنند. عملکرد صحیح آکسون‌ها مستلزم انتقال اجزای سلولی ضروری بین جسم سلولی و پایانه آکسون است. در نوروپاتی، این انتقال می‌تواند مختل شده و باعث دژنراسیون آکسون شود.
علائم بالینی
نوروپاتی می‌تواند به فرم‌های مختلف، با علائمی وابسته به نوعِ اعصابِ آسیب‌دیده بروز کند:
نوروپاتی حسی: شامل آسیب به اعصاب حسی است که باعث بروز علائمی مانند بی‌حسی، گزگز و درد می‌شود. نوروپاتی دیابتی فرم رایجی است که در آن مقدار بالای قند خون به‌مرورزمان به اعصاب حسی آسیب می‌رساند.
نوروپاتی حرکتی: هنگامی که اعصاب حرکتی درگیر می‌شوند، باعث ضعف عضلانی، گرفتگی و فاسیکولاسمی می‌شود. این نوع نوروپاتی می‌تواند به‌شدت حرکت و هماهنگی را مختل کند.
نوروپاتی اتونومیک: شامل آسیب به اعصابِ خودمختار است که عملکردهای غیرارادی بدن را کنترل می‌کنند. علائم آن شامل مشکلات گوارشی، مشکلات قلبی عروقی و بی‌اختیاری ادرار است.
روش‌های درمان
هدف درمان نوروپاتی برطرف کردن علت زمینه‌ای و کاهش علائم است. برای نوروپاتی دیابتی، کنترل مقدار قند خون برای جلوگیری از آسیبِ بیشتر عصبی بسیار مهم است. داروهایی مانند ضدتشنج‌ها (مانند گاباپنتین و پره‌گابالین) و داروهای ضدافسردگی (مانند آمی‌تریپتیلین) برای کاهش درد نوروپاتیک تجویز می‌شوند.
درمان‌های نوظهور رویِ مسیرهای مولکولی درگیر در نوروپاتی تمرکز دارند. به‌عنوان‌مثال، آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند آلفا لیپوئیک اسید به دلیل توانایی کاهش استرس اکسیداتیو و کاهش آسیب عصبی موردمطالعه قرار دارند. علاوه بر این، تحقیقات مربوط به فاکتورهای رشد مانند فاکتور رشد عصبی (NGF) و فاکتور نوروتروفیک مشتق از رده سلول گلیال (GDNF) نیز نویدبخش بهبود بازسازی و ترمیم عصب هستند.
درمان‌های مبتنی بر کارآزمایی‌ها
ژن‌درمانی و سلول‌درمانی در خط مقدم درمان‌های مبتنی بر کارآزمایی نوروپاتی هستند. هدف ژن‌درمانی ارائه ژن‌هایی است که کدکننده عوامل محافظت‌کننده عصبی هستند یا نواقص ژنتیکی ایجادکننده نوروپاتی را اصلاح می‌کنند. درمان با سلول‌های بنیادی شامل استفاده از سلول‌های بنیادی برای جایگزینی سلول‌های عصبی آسیب‌دیده یا القای ترمیم آنها است.
یکی دیگر از روش‌های نوآورانه استفاده از تکنیک‌های تعدیل عصبی، مانند تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS) و تحریک طناب نخاعی (SCS) است که هدف آن تغییر فعالیت عصبی و تسکین درد است.
نتیجه‌گیری
نوروپاتی یک بیماری چندوجهی است که برای درمان مؤثر نیاز به درک جامع مکانیسم‌ها و علائم اصلی آن دارد. درمان‌های سنتی روی کنترل علائم تمرکز دارند، اما پیشرفت در زیست‌شناسی مولکولی و پزشکی بازساختی نویدبخش درمان‌های هدفمندتر است. تحقیقات مداوم برای توسعه این درمان‌های نوآورانه و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به نوروپاتی بسیار مهم است.
منابع
Feldman EL, Callaghan BC, Pop-Busui R, Zochodne DW, Wright DE, Bennett DL, Bril V, Russell JW, Viswanathan V. Diabetic neuropathy. Nature reviews Disease primers. 2019 Jun 13;5(1):1-8.
Finnerup NB, Attal N, Haroutounian S, McNicol E, Baron R, Dworkin RH, Gilron I, Haanpää M, Hansson P, Jensen TS, Kamerman PR. Pharmacotherapy for neuropathic pain in adults: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Neurology. 2015 Feb 1;14(2):162-73.
Vincent AM, Feldman EL. Control of cell survival by IGF signaling pathways. Growth hormone & IGF research. 2002 Aug 1;12(4):193-7.
