هاری یک بیماری ویروسی است که توسط ویروس هاری که از جنس Lyssavirus است، ایجاد می‌شود و پستانداران از جمله انسان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. معمولاً هاری توسط بزاق حیوان آلوده از طریق نیش، خراش یا زخم‌های باز منتقل می‌شود و به‌محض بروز علائم، کُشنده است. علائم اولیه شامل تب، سردرد و گزگز در محل گزش است. با پیشرفت بیماری علائم شدیدتر (از جمله اضطراب، گیجی، توهم و فلج) و در نهایت باعث کما و مرگ می‌شود.
واکسن هاری یک اقدام پیشگیرانه مهم است که برای محافظت از افرادی که در معرض ویروس هاری قرار گرفته یا به دلیل شغلشان در معرض خطر بالای آن‌اند (مانند دامپزشکان، حامیان حیوانات) یا به مناطقی که هاری وجود دارد، سفرکرده یا بومی‌اند تزریق می‌شود.
دو نوع اصلی واکسن هاری وجود دارد:
پروفیلاکسی قبل از مواجهه (PrEP ) :
• پیش از قرارگرفتن در معرض هاری (PrEP ) : این واکسن برای افرادی که در معرض خطر بالای هاری هستند، مانند دامپزشکان، کارگران کنترل حیوانات و مسافران مناطق آندمیک هاری تزریق می‌شود. این واکسن شامل سه یا چهار دوز واکسن هاری است. معمولاً سری اول شامل سه دوز است که در روزهای صفر، 7، و 21 یا 28 ام تجویز می‌شود. در برخی موارد، دوز چهارم در روز 14 ام تزریق می‌شود.
• تزریق دوز بوستر: بسته به شدت خطر قرارگرفتن در معرض هاری، دوزهای بوستر هر 1 تا 2 سال برای حفظ ایمنی ضروری هستند.
پیشگیری پس از مواجهه (PEP) :
• واکسیناسیون پیشگیری‌کننده پس از مواجهه (PEP) : این واکسن برای افرادی تجویز می‌شود که توسط نیش، خراش یا وسایل دیگر در معرض هاری قرار گرفته‌اند. PEP شامل یک سری دوز واکسن هاری و در برخی موارد، ایمنوگلوبولین هاری (RIG) برای ایجاد ایمنی فوری است. رژیم PEP معمولاً شامل چهار یا پنج دوز واکسن هاری است که در روزهای 0، 3، 7، 14 و 28 ام تجویز می‌شود. معمولاً اگر RIG نیاز باشد، در روز صِفر همراه با اولین دوز واکسن تجویز می‌شود.
نسخه‌ها و مهلت تزریق
نسخه‌های واکسن هاری و PEP معمولاً توسط پزشکان یا در برخی موارد مقامات بهداشت عمومی در صورت مواجهه احتمالی با هاری ارائه می‌شود. تجویز واکسن هاری باید دراسرع‌وقت پس از قرارگرفتن در معرض ویروس آغاز شود، زیرا اثر PEP با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
در مدیریتPEP باید به نکات زیر توجه کرد:
• اولین دوز واکسن هاری باید دراسرع‌وقت پس از قرارگرفتن در معرض هاری، ظرف چند ساعت پس از قرارگرفتن در معرض هاری تزریق شود.
• دوزهای بعدی در روزهای خاص (مثلاً روزهای 3، 7، 14 و 28) به‌عنوان بخشی از رژیم PEP تجویز می‌شوند.
• اگر به ایمنوگلوبولین هاری (RIG) نیاز باشد، در روز صفر و هم‌زمان با اولین دوز واکسن تزریق می‌شود.
پیروی از برنامه PEP و تکمیل مجموعه کامل دوزهای واکسن برای اطمینان از ایمنی کافی در برابر هاری بسیار مهم است. هاری یک بیماری کشنده است، اما تزریق به‌موقع PEP می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند.
عوارض جانبی
واکسن هاری، مانند همه واکسن ها، می تواند عوارض جانبی داشته باشد، اما به طور کلی خفیف اند و به خوبی تحمل می شوند. عوارض جانبی متداول واکسن هاری عبارتند از:
- درد، قرمزی یا تورم در محل تزریق: شایع ترین عارضه جانبی است و معمولاً در چند روز خود به خود برطرف می شود.
- تب خفیف: برخی از افراد پس از دریافت واکسن تب با درجه پایین را تجربه می کنند.
- سردرد: ممکن است رخ دهد اما معمولاً خفیف و موقتی است.
- دردهای عضلانی: برخی از افراد درد عضلانی یا ناراحتی عمومی را تجربه می کنند.
- واکنش های آلرژیک شدید به واکسن هاری نادر اما ممکن است. علائم یک واکنش آلرژیک شدید شامل اشکال در تنفس، کهیر، ضربان قلب سریع و تورم صورت و گلو باشد. در چنین مواردی باید فوراً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
توجه کنید که خطرات و عوارض جانبی واکسن هاری به دلیل نقش مهم آن ها در پیشگیری از این بیماری تهدید کننده زندگی، بیشتر است. اگر پس از تزریق واکسن هاری، هر گونه واکنش غیرمعمول یا شدیدی را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید.
منابع
Christiansen AH, Rodriguez AB, Nielsen J, Cowan SA. Should travellers to rabies-endemic countries be pre-exposure vaccinated? An assessment of post-exposure prophylaxis and pre-exposure prophylaxis given to Danes travelling to rabies-endemic countries 2000-12. J Travel Med. 2016 May 4;23(4):taw022. doi: 10.1093/jtm/taw022. PMID: 27147729.
Ertl HCJ. New Rabies Vaccines for Use in Humans. Vaccines (Basel). 2019 Jun 20;7(2):54. doi: 10.3390/vaccines7020054. PMID: 31226750; PMCID: PMC6631309.
Rao AK, Briggs D, Moore SM, Whitehill F, Campos-Outcalt D, Morgan RL, Wallace RM, Romero JR, Bahta L, Frey SE, Blanton JD. Use of a Modified Preexposure Prophylaxis Vaccination Schedule to Prevent Human Rabies: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices – United States, 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 May 6;71(18):619-627. doi: 10.15585/mmwr.mm7118a2. PMID: 35511716; PMCID: PMC9098245.
