ویروس کرونا مسئول پاندمی کووید ۱۹ به نام SARS-CoV-2 است که مخفف سندرم حاد تنفسی شدید کروناویروس 2 و یک ویروس کرونای جدید است، یعنی یک سویه جدید از ویروس کرونا است که قبلاً در انسان شناسایی نشده بود. کرونا ویروس ها خانواده بزرگی از ویروس ها هستند که باعث بروز بیماری در حیوانات و انسان می‌شوند. در انسان، باعث بروز عفونت های تنفسی از سرماخوردگی معمولی تا بیماری های شدیدتر مانند سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS) و سندرم تنفسی حاد شدید (SARS) می‌گردند.
مشخصات
ژنوم: RNA تک‌رشته‌ای
ساختار: کروی با پروتئین‌های اسپایک، به آن ظاهری «تاج مانند» در زیر میکروسکوپ می‌دهد، به همین خاطر «کرونا» نامیده می‌شود.
انتقال
فردبه‌فرد: از طریق قطرات تنفسی زمانی که فرد مبتلا سرفه، عطسه یا صحبت می‌کند، پخش می‌شود.
سطوح: با لمس سطوح آلوده به ویروس و سپس لمس صورت گسترش می‌یابد.
علائم
خفیف: تب، سرفه، خستگی، ازدست‌دادن چشایی یا بویایی.
شدید: تنگی نفس، درد قفسه سینه، گیجی، کبودی لب یا صورت.
روش‌های جلوگیری از ابتلا
واکسیناسیون: مؤثرترین راه برای پیشگیری از بیماری شدید، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ است.
فاصله‌گذاری اجتماعی: حفظ فاصله ایمن از دیگران.
ماسک: پوشیدن ماسک در مکان‌های عمومی که رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی دشوار است.
بهداشت: شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون یا استفاده از ضدعفونی‌کننده دست با حداقل الکل 60 درصد.
کووید-19 منجر به بیماری گسترده، تلفات جانی و مشکلات شدید اقتصادی در سطح جهان شد. تلاش‌ها برای کنترل آن شامل آزمایش‌های گسترده، ردیابی تماس، اقدامات قرنطینه‌ای و توسعه و توزیع واکسن‌ها بوده است.
انواع واکسن‌های کووید ۱۹
واکسن‌های mRNA
مثال: Pfizer-BioNTech، Moderna
مکانیسم: این واکسن‌ها از mRNA برای آموزش سلول‌ها برای ساختن یک پروتئین بی‌خطر در سطح ویروس استفاده می‌کنند. این کار باعث ایجاد یک پاسخ ایمنی می‌شود.
دوزها: معمولاً دو دوز با فاصله چند هفته تزریق می‌گردد.
واکسن‌های وکتور ویروسی
مثال: AstraZeneca، Johnson & Johnson، Sputnik V
مکانیسم: از یک ویروس متفاوت (نه ویروس کرونا) به‌عنوان وکتور استفاده می‌شود. در داخل این وکتور، ماده ژنتیکی که بخشی از ویروس کووید-19 را کد می کند، وارد شده است.
دوز: معمولاً یک یا دو دوز، بسته به واکسن تزریق می‌گردد.
واکسن‌های زیر واحد پروتئین
مثال: Novavax
مکانیسم: اینها از قطعات بی‌ضرر ویروس کووید ۱۹ (اغلب پروتئین اسپایک) برای تحریک پاسخ ایمنی بدون استفاده از ویروس زنده استفاده می‌کنند.
دوزها: معمولاً دو دوز با فاصله چند هفته تزریق می‌گردد.
واکسن‌های غیرفعال یا ضعیف شده زنده
مثال: Sinopharm، Sinovac (غیرفعال)؛ کوواکسین (غیرفعال)
مکانیسم: این واکسن‌ها از نوعی ویروس استفاده می‌کنند که از بین رفته یا ضعیف شده بنابراین نمی‌تواند باعث بیماری شود.
دوزها: معمولاً دو تا سه دوز با فاصله چند هفته تزریق می‌گردد.
اثرات واکسن
ایمنی اولیه: هدف اصلی جلوگیری از عفونت کووید ۱۹ یا کاهش شدت علائم آن است.
ایمنی گله‌ای: واکسیناسیون گسترده می‌تواند از کسانی که نمی‌توانند واکسینه شوند، محافظت می‌کند.
کاهش انتقال: افراد واکسینه شده معمولاً کمتر احتمال دارد ویروس را منتقل کنند.
بوستر: برخی از واکسن‌ها برای محافظت طولانی‌مدت نیاز به تزریق بوستر دارند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی رایج
درد یا تورم در محل تزریق، خستگی، سردرد، درد عضلانی، لرز، تب.
عوارض جانبی کمتر رایج
حالت تهوع، تورم غدد لنفاوی.
عوارض جانبی نادر
آنافیلاکسی: واکنش آلرژیک شدید، میوکاردیت و پریکاردیت: التهاب قلب یا بافت‌های اطراف آن که بیشتر در واکسن‌های mRNA گزارش شده است. اختلالات لخته‌شدن خون: عمدتاً با واکسن AstraZeneca مرتبط است.
عوارض بلندمدت
در حال حاضر، به دلیل توسعه نسبتاً جدید این واکسن‌ها، عوارض جانبی طولانی‌مدت به‌خوبی شناخته نشده‌اند.
شایعات
شایعات و اطلاعات نادرست در مورد واکسن‌های کووید-19 از ابتدای پاندمی به طور گسترده منتشر شدند. به جای توجه به این شایعات مهم است که به منابع معتبر و علمی اعتماد و مراجعه کنید.
واکسن DNA شما را تغییر می‌دهد: این اشتباه است. واکسن‌های Pfizer-BioNTech و Moderna از RNA پیامبر (mRNA) برای دستوردادن به سلول‌ها برای تولید پروتئین بی‌ضرر موجود در سطح ویروس (اسپایک) استفاده می‌کنند. پروتئین اسپایک پاسخ ایمنی را تحریک می‌کند، اما DNA شما را تغییر نمی‌دهد.
واکسن‌ها باعجله ساخته و به‌صورت کامل آزمایش نشدند: فرایند توسعه واکسن‌های کووید-19 تسریع شده بود، اما در آزمایش‌های بالینی با ده‌ها هزار شرکت‌کننده تحت آزمایش‌های دقیق قرار گرفت. سرعت توسعه به دلیل همکاری بی‌سابقه جهانی، بودجه، و فوریت پاندمی بود، نه فقدان آزمایش‌های کامل.
واکسن‌ها حاوی میکروچیپ‌ها یا دستگاه‌های ردیابی هستند: این یک تئوری توطئه بی‌اساس است. واکسن‌های کووید-۱۹ حاوی هیچ دستگاه ردیابی یا میکروچیپ نیستند.
واکسن‌ها مؤثر نیستند: آزمایش‌های بالینی و اطلاعات دنیای واقعی نشان داده‌اند که واکسن‌های مجاز سطح بالایی از محافظت در برابر کووید-۱۹، مخصوصاً در پیشگیری از بیماری شدید، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ را ایجاد کردند. شاید اثربخشی واکسن‌های مختلف و انواع ویروس کمی متفاوت باشند، اما به‌طورکلی، واکسن‌ها ابزار مهمی در کنترل پاندمی هستند.
واکسن‌ها می‌توانند عوارض جانبی طولانی‌مدت ایجاد کنند: ردکردن عوارض جانبی بسیار نادر طولانی‌مدت با قطعیت مطلق غیرممکن است، اما اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق عوارض جانبی واکسن طی چند هفته پس از واکسیناسیون مشاهده می‌شوند. مزایای طولانی‌مدت واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات است و با نظارت گسترده ثابت شده که واکسن‌ها ایمن هستند.
ایمنی طبیعی بهتر از واکسیناسیون است: ابتلا به کووید-19 ممکن است سطحی از ایمنی را ایجاد کند، اما ایمنی ایجاد شده توسط واکسیناسیون قوی تر و طولانی‌تر است. واکسیناسیون یک راه مطمئن تر و موثرتر برای ایجاد ایمنی بدون خطر بروز عوارض شدید عفونت طبیعی است.
واکسن‌ها می‌توانند شما را مبتلا به کووید-۱۹ کنند: واکسن‌های کووید-۱۹ حاوی ویروس زنده نیستند، بنابراین نمی‌توانند بیماری را به شما منتقل کنند. برخی از افراد ممکن است عوارض جانبی خفیفی مانند تب، خستگی یا درد در محل تزریق را تجربه کنند، اما این علائم طبیعی است و نشان می‌دهد بدن در حال ایجاد ایمنی است.
واکسن‌های کووید-19 باعث حملات قلبی و لخته شدن خون می‌شوند: این موضوع بررسی شده است.
لخته خون (ترومبوز): نوع نادری از لخته خون به نام ترومبوز سینوس وریدی مغزی (CVST) در ابتدا با واکسن‌های AstraZeneca و Johnson & Johnson کووید-۱۹ مخصوصاً در جوانان مرتبط بود. بااین‌حال، بروز این موارد نادر بود و مزایای واکسیناسیون در پیشگیری از کووید-۱۹ بسیار بیشتر از خطر بروز این عوارض جانبی بودند.
آژانس‌های نظارتی در کشورهای مختلف، از جمله سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) و آژانس دارویی اروپا (EMA)، این موارد را بررسی کرده‌اند و دریافته‌اند که مزایای کلی واکسیناسیون کووید-19 در پیشگیری از بیماری و بستری شدن در بیمارستان بسیار بیشتر از خطرات ناشی از لخته شدن خون آن است. آنها هشدارها و اطلاعات مربوط به این عوارض جانبی نادر را در اطلاعات محصول واکسن درج کرده‌اند.https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/coronavirus-disease-2019-covid-19/covid-19-vaccineshttps://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2021-DON261https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory/overview/public-health-threats/coronavirus-disease-covid-19/covid-19-medicines
شواهد موجود ارتباط کلی بین واکسن کووید-19 و افزایش خطر حملات قلبی را تایید نمی کند. برخی از افرادی که واکسن را دریافت می کنند شاید درد قفسه سینه یا میوکاردیت (التهاب عضله قلب) را تجربه کرده باشند، اما این موارد نادر بوده و بیشتر در مردان جوان مشاهده شده اند، مخصوصاً پس از تزریق دوز دوم واکسن های mRNA مانند فایزر و مدرنا. موارد میوکاردیت پس از واکسیناسیون معمولاً خفیف و قابل بهبود بودند و ظاهراً خطر میوکاردیت بسیار کمتر از خطر میوکاردیت پس از عفونت کووید-۱۹ باشد.
توجه به این نکته ضروری است که خطرات مرتبط با این عوارض جانبی نادر بسیار بیشتر از خطرات ناشی از خود کووید-۱۹ است که می‌تواند باعث بروز بیماری شدید، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ شود. آژانس‌های نظارتی، مانند CDC و FDA آمریکا، به طور مداوم ایمنی واکسن را چک و با در دسترس قرارگرفتن اطلاعات بیشتر، توصیه‌هایشان را به‌روزرسانی می‌کنند.
منابع
Mahallawi WH, Mumena WA. Reactogenicity and Immunogenicity of the Pfizer and AstraZeneca COVID-19 Vaccines. Front Immunol. 2021 Dec 1;12:794642. doi: 10.3389/fimmu.2021.794642. PMID: 34925378; PMCID: PMC8671995.
Marra AR, Miraglia JL, Malheiros DT, Guozhang Y, Teich VD, da Silva Victor E, Pinho JRR, Cypriano A, Vieira LW, Polonio M, Ornelas RH, de Oliveira SM, Borges Junior FA, Shibata ARO, Schettino GPP, de Oliveira KG, Ferraz Santana RA, de Mello Malta F, Amgarten D, Boechat AL, Trecenti NMZ, Kobayashi T, Salinas JL, Edmond MB, Rizzo LV. Effectiveness of two coronavirus disease 2019 (COVID-19) vaccines (viral vector and inactivated viral vaccine) against severe acute respiratory coronavirus virus 2 (SARS-CoV-2) infection in a cohort of healthcare workers. Infect Control Hosp Epidemiol. 2023 Jan;44(1):75-81. doi: 10.1017/ice.2022.50. Epub 2022 Mar 30. PMID: 35351217; PMCID: PMC9002147.
Brice Y, Morgan L, Kirmani M, Kirmani M, Udeh MC. COVID-19 Vaccine Evolution and Beyond. Neurosci Insights. 2023 Jun 19;18:26331055231180543. doi: 10.1177/26331055231180543. PMID: 37351483; PMCID: PMC10280118.
