کریپتوکوکوز یک عفونت قارچی است که بیشتر توسط دو گونه کریپتوکوکوس نئوفرمانس و کریپتوکوکوس گاتی ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً افراد دچار نقص ایمنی، به‌ویژه مبتلایان به HIV/AIDS را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موجب بروز بیماری‌های تهدیدکننده زندگی مانند مننژیت کریپتوکوکی می‌شود. قارچ‌ها بیشتر در خاک آلوده به فضولات پرندگان یا در چوب‌های در حال پوسیدگی یافت می‌شوند. استنشاق اسپورهای قارچی می‌تواند موجب بروز عفونت‌های ریوی شود که در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند به سیستم عصبی مرکزی (CNS) سرایت کند.
علائم بالینی
علائم کریپتوکوکوز اغلب بسته به محل عفونت بروز می‌کند. کریپتوکوکوز ریوی ممکن است به‌صورت سرفه مداوم، تنگی نفس و درد قفسه سینه بروز کند اما کریپتوکوکوز CNS، به‌ویژه مننژیت کریپتوکوکی، می‌تواند باعث سردرد شدید، تب، گیجی و حتی کما شود. مورد دوم عامل اصلی مرگ‌ومیر است، به‌ویژه در بیماران HIV/AIDS که درمان کافی دریافت نکرده‌اند.
روش‌های تشخیصی
تشخیص دقیق و به‌موقع برای درمان مؤثر کریپتوکوکوز بسیار مهم است. چند تکنیک آزمایشگاهی برای تشخیص آن استفاده می‌شود که هرکدام دارای درجات مختلفی از حساسیت و ویژگی هستند.
کشت و رنگ‌آمیزی
کشت قارچ از نمونه‌های بالینی (مانند مایع مغزی نخاعی یا CSF) روی Sabouraud dextrose agar یک استاندارد طلایی است اما می‌تواند چند روز طول بکشد. استفاده از رنگ‌آمیزی جوهر هندی به مشاهده کپسول اختصاصی گونه کریپتوکوکوس کمک می‌کند. روش میکروسکوپی، در مقایسه با آزمایش‌های آنتی‌ژنی و روش‌های مولکولی حساسیت کمتری دارد. این روش به دلیل محدودیت‌هایی که دارد تا حد زیادی با ابزارهای تشخیصی سریع‌تر جایگزین شده است.
تست آنتی‌ژن کریپتوکوک (CrAg)
تست‌های CrAg، همچون آگلوتیناسیون لاتکس و ایمونواسی جریان جانبی (LFA)، به‌طور گسترده برای تشخیص سریع آنتی‌ژن پلی‌ساکارید کریپتوکوک در CSF یا خون استفاده می‌شود. تست LFA مفید است زیرا حساسیت و سرعت بالایی دارد و می‌تواند در مراکز کم برخوردار استفاده شود. این آزمایش‌ها می‌توانند آنتی‌ژن‌ها را حتی قبل از بروز علائم مننژیت شناسایی کنند و آن‌ها را برای تشخیص زودهنگام، به‌ویژه در بیماران دچار نقص ایمنی، ضروری می‌سازند.
روش‌های مولکولی
روش‌های مبتنی بر PCR مانند روش‌های DNA ریبوزومی 18S و 5.8S به دلیل حساسیت و ویژگی بالای آن‌ها در تشخیص گونه‌های کریپتوکوکوس، به‌ویژه در بیماران HIV مثبت، به‌طور فزاینده‌ای مهم شده‌اند. این روش‌ها ازنظر حساسیت، به‌ویژه در مواردی که بار قارچی کمی وجود دارد، از تکنیک‌های سنتی بهتر عمل می‌کنند. توالی‌یابی نسل بعدی متاژنومیک (mNGS) تکنیک پیشرفته دیگری است که مواد ژنتیکی نمونه را آنالیز می‌کند و نتایج سریع و جامعی را ارائه می‌دهد. این روش‌ها بسیار مؤثر هستند، نیاز به تجهیزات و تخصص دارند و در برخی مراکز کم برخوردار نیستند.
تست‌های سرولوژیکی
تشخیص سرولوژیک آنتی‌ژن‌های کریپتوکوک در سرم یا CSF با استفاده از تست CrAg نیز رایج است. مطالعات نشان می‌دهند که تست CrAg بسیار حساس و اختصاصی است، به‌ویژه در نمونه‌های CSF و نتایج را در کمتر از یک ساعت ارائه می‌دهد. در بیماران مبتلا به HIV که عفونت کریپتوکوک شدیدتر است، این آزمایش می‌تواند عفونت را حتی در موارد بدون علامت تشخیص دهد.
نتیجه‌گیری
تشخیص زودهنگام کریپتوکوکوز به‌طور قابل‌توجهی عوارض را به‌ویژه در بیماران مبتلا به نقص ایمنی بهبود می‌بخشد. روش‌های سنتی کشت و رنگ‌آمیزی مهم هستند، اما آزمایش‌های تشخیصی سریعِ مبتنی بر آنتی‌ژن و مولکولی مدیریت این بیماری را تغییر داده‌اند. آزمایش CrAg، همراه با تکنیک‌های مولکولی مانند PCR، تشخیص دقیق و به‌موقع را ارائه می‌دهد و مرگ‌ومیر مرتبط با این عفونت را کاهش می‌دهد. انتخاب روش تشخیصی اغلب به شرایط بالینی، در دسترس بودن منابع و وضعیت بیمار بستگی دارد.
منابع
Chang, Christina C., et al. “Global guideline for the diagnosis and management of cryptococcosis: an initiative of the ECMM and ISHAM in cooperation with the ASM.” The Lancet Infectious Diseases (2024).
Dantas, Katia Cristina, et al. “Comparative analysis of diagnostic methods for the detection of Cryptococcus neoformans meningitis.” PLOS Neglected Tropical Diseases 17.3 (2023): e0011140. Zhang, Xuan, et al.
“Diagnostic performance of metagenomic next-generation sequencing in central nervous system cryptococcosis using cerebrospinal fluid.” Infection and Drug Resistance (2023): 6175-6183.
